Thi hành án dân sự có vai trò quan trọng trong hoạt động hành chính, tư pháp nói chung và trong quá trình giải quyết vụ án nói riêng. Hoạt động thi hành án dân sự là hoạt động bảo đảm cho bản án, quyết của các cơ quan tài phán được thực thi trên thực tế, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp nhà nước và của tổ chức, cá nhân trong xã hội.
Trong hoạt động thi hành án dân sự, Chấp hành viên đóng vai trò quan trọng, là người được Nhà nước giao nhiệm vụ thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. Và kết quả của hoạt động này phụ thuộc rất nhiều vào năng lực, chất lượng, hiệu quả hoạt động của các Chấp hành viên.
Tuy nhiên, qua thực tiễn hoạt động phát sinh một số khó khăn, vướng mắc, bất cập như các quyền của Chấp hành viên trên thực tế còn nhiều hạn chế và nhiều khi Chấp hành viên gần như không những không được giao quyền đầy đủ, không có cơ hội hay điều kiện để chịu trách nhiệm tương ứng với vai trò của mình mà còn bị giám sát từ nhiều cơ quan, ban, ngành, vừa không linh hoạt, gây tốn kém, lãng phí và khó thực hiện dẫn đến hiệu quả hoạt động của Chấp hành viên và địa vị pháp lý của Chấp hành viên chưa được đảm bảo và bền vững.
Nhằm nâng cao địa vị pháp lý, năng lực, hiệu quả của Chấp hành viên, góp phần nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự ở nước ta hiện nay, từ thực tiễn kinh nghiệm hoạt động, tác giả bài viết đưa ra một số nội dung, quan điểm, đề xuất một số phương hướng, giải pháp như sau:
1. Hoàn thiện thể chế, tổng thể pháp luật thi hành án dân sự
Để pháp luật thi hành án dân sự nói chung và Luật Thi hành án dân sự nói riêng ngày càng được hoàn thiện hơn, áp dụng hiệu quả vào thực tiễn, góp phần tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự, cần tập trung nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Thi hành án dân sự và các luật khác có liên quan đến công tác thi hành án dân sự để tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, thống nhất giữa các đạo luật, giúp cho công tác thi hành án dân sự đạt hiệu quả cao hơn, theo đó cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung những nội dung cơ bản theo hướng:
Xác định hoạt động thi hành án dân sự là hoạt động tư pháp, công đoạn cuối cùng của quá trình tố tụng theo đúng tính chất (bản chất) của công việc: Hiện nay, do không xác định Thi hành án dân sự là hoạt động tố tụng nên đã có sự “cắt khúc” giữa hoạt động xét xử và hoạt động thi hành án. Vì vậy, sự phối hợp giữa hoạt động xét xử và thi hành án không đồng bộ dẫn đến các hệ quả: Việc thi hành án bị chậm do trong quá trình điều tra, xét xử, không áp dụng kịp thời, đầy đủ các biện pháp ngăn chặn; án tuyên không rõ hoặc khó thi hành; không xác minh làm rõ điều kiện thi hành án trước khi ra bản án, quyết định; Tòa án không kịp thời giải thích bản án, quyết định khi có sai sót, vướng mắc; khi xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm không xem xét đến kết quả thi hành án đã được thực hiện..v..v..
Xác định rõ vai trò, trách nhiệm của Tòa án và thẩm phán trong thi hành án dân sự: Tòa án với vai trò trung tâm thực hiện quyền tư pháp phải có trách nhiệm đối với bản án, quyết định được thi hành trên thực tế. Để bảo đảm bản án, quyết định của Tòa án được thi hành nghiêm minh, đúng pháp luật và hiệu quả thì phải xác định vai trò, trách nhiệm của Tòa án, của thẩm phán trong hoạt động thi hành án dân sự như: gắn trách nhiệm của Tòa án đối với kết quả thi hành án trong trường hợp bản án, quyết định bị sửa đổi, hủy bỏ; giải thích nội dung của bản án trong trường hợp tuyên không rõ hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau ..v..v.. Quy định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của Viện Kiểm sát về thi hành án dân sự của Viện Kiểm sát cùng cấp và Viện kiểm sát các cấp trên.
2. Hoàn thiện một số nội dung trong Luật thi hành án dân sự và pháp luật có liên quan
Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình sự quy định về trách nhiệm và chế tài đối với các hành vi của các cơ quan, tổ chức, cá nhân nắm giữ thông tin hoặc quản lý tài sản, tài khoản của người phải thi hành án nhưng không cung cấp cho Chấp hành viên, cho cơ quan thi hành án dân sự khi có có yêu cầu hợp pháp.
Nghiên cứu ban hành các quy định của pháp luật về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của Chấp hành viên, các chế tài của pháp luật và các quyền, các phương án cụ thể với các trường hợp tổ chức, cá nhân phải thi hành án không hợp tác, chống đối không cung cấp thông tin, không nhận văn bản, quyết định thi hành án, không cho tiếp cận tài sản là đối tượng thi hành án.
Sửa đổi các quy định về thành phần tham gia xác minh điều kiện thi hành án theo hướng đối với những vụ việc giá trị nhỏ, không phải là vụ việc có tính chất phức tạp, nhạy cảm thì thành phần tham gia xác minh do Chấp hành viên chủ động quyết định và chịu trách nhiệm về kết quả xác minh, còn các vụ án giá trị lớn, phức tạp, nhạy cảm thì quy định rõ các thành tham bắt buộc phải có khi xác minh và thành phần khác do Chấp hành viên quyết định nếu thấy cần thiết.
Đưa vào quy định tăng thẩm quyền của Chấp hành viên đồng thời quy định linh hoạt thời hạn, phương thức xử lý các khoản tiền, tài sản trả lại cho đương sự phù hợp với giá trị tiền, tài sản, khắc phục tình trạng tài sản nhỏ đương sự bỏ mặc không đến nhận nhưng Chấp hành viên vẫn phải chờ đợi và thực hiện nhiều thủ tục phức tạp, kéo dài gây nên án tồn đọng.
Quy định bổ sung vào Bộ Luật tố tụng dân sự về quyền của Chấp hành viên được quyền khởi kiện yêu cầu Tòa xác định quyền sở hữu, phần sở hữu tài sản của người phải thi hành án đối với khối tài sản chung với người khác để đảm bảo thi hành án.
3. Nâng cao hiệu quả công tác xét xử
Xác định lấy công tác xét xử làm trọng tâm cải cách tư pháp. Kết quả xét xử quyết định xuyên suốt và là tiền đề, nền tảng của hoạt động thi hành án. Do đó, cần nâng cao hiệu quả công tác xét xử, triệt để hạn chế đến mức thấp nhất việc oan, sai, án bị hủy, bị sửa nhằm bảo đảm công lý, công bằng xã hội, tạo niềm tin cho nhân dân, tạo sự thuận lợi cho công tác thi hành án, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả và vai trò của Chấp hành viên trong hoạt động thi hành án dân sự.
4. Kiện toàn bộ máy các cơ quan thi hành án dân sự
Cần nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo, điều hành của động ngũ cán bộ lãnh đạo Cục, Chi cục Thi hành án dân sự các quận, huyện, thị xã và các phòng chuyên môn thuộc cục.
Thực hiện có hiệu quả việc tuyển dụng biện chế được phân bổ, đánh giá cán bộ, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, điều động, bổ nhiệm, luân chuyển, biệt phái cán bộ, công chức và Chấp hành viên thi hành án dân sự.
Tiếp tục đổi mới chủ động, tích cực hơn nữa trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành theo hướng nâng cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu, người đứng đầu phải gương mẫu, đi sâu đi sát, chỉ đạo cụ thể, quyết liệt, rõ người, rõ việc, rõ thời gian hoàn thành. Chấn chỉnh khắc phục những hạn chế, bất cập, yếu kém trong công tác tổ chức cán bộ để từng bước nâng cao công tác tổ chức, quản lý nhân sự, sắp xếp, quy hoạch cán bộ đáp ứng nhiệm vụ chính trị trong tình hình mới.
Đồng thời, việc kiện toàn tổ chức, bộ máy cơ quan thi hành án cần thực hiện theo hướng nâng cao vai trò của cơ quan thi hành án, bảo đảm tương xứng với vị trí của các cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương như Tòa án, Viện kiểm sát, Công an. Việc đảm bảo cho cơ quan thi hành án dân sự thực hiện đúng chức năng luật định sẽ có ý nghĩa quan trọng và quyết định hiệu quả trong công tác thi hành án dân sự và trong công cuộc cải cách hành chính, cải cách tư pháp.
5. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Chấp hành viên
Chú trọng tuyển dụng, bổ nhiệm, đào tạo nghiệp vụ, nâng cao năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệpđối với các Chấp hành viên và đội ngũ nguồn Chấp hành viên, đội ngũ cán bộ, công chức ngành thi hành án.
Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám sát, giáo dục, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống cho cán bộ công chức nói chung và lực lượng Chấp hành viên nói riêng. Cụ thể là hàng năm có các đợt kiểm tra, đánh giá định kỳ, kiểm tra đột xuất mang tính thiết thực, phù hợp thực tế tại từng đơn vị, với từng vị trí công tác, có chiều sâu, có trọng tâm, tập trung vào đánh giá hiệu quả công việc, đánh giá ý thức chấp hành kỷ luật công vụ. Từ kết quả kiểm tra, đánh giá này phải nghiêm khắc xử lý kỷ luật đối với các sai phạm; đồng thời cũng phải điều chỉnh, bổ sung phân công, phân nhiệm đúng người, đúng việc, quy hoạch đúng cán bộ, công chức có tiềm năng và động viên khen thưởng kịp thời những cá nhân có thành tích tốt, có tinh thần trách nhiệm và hiệu quả cao trong công việc.
Đồng thời với công tác tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, phải tăng cường quan tâm chăm lo đời sống cho đội ngũ Chấp hành viên và cán bộ, công chức thi hành án dân sự, tạo cơ chế hoạt động phù hợp, nâng cao địa vị pháp lý của Chấp hành viên; đảm bảo quyền lợi đi đôi và tương ứng với nghĩa vụ, trách nhiệm của Chấp hành viên và cán bộ, công chức ngành thi hành án dân sự.
6. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về thi hành án dân sự
Để cho việc thực hiện pháp luật thi hành án dân sự có hiệu quả thì cần thiết phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về thi hành án dân sự. Một mặt nâng cao nhận thức pháp luật về thi hành án dân sự cho nhân dân và những đối tượng trực tiếp liên quan đến việc thi hành án dân sự, giúp người được thi hành án, người phải thi hành án và những người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến thi hành án dân sự nâng cao khả năng tự bảo vệ mình. Mặt khác, tuyên truyền, giáo dục pháp luật về thi hành án dân sự giúp nhân dân và những người có liên quan trực tiếp đến việc thi hành án nắm rõ được các quyền, nghĩa vụ của mình trong hoạt động thi hành án dân sự, để từ đó nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật, ý thức pháp luật, hình thành thói quen “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” trong các tầng lớp nhân dân. Qua đó, xây dựng tình cảm, niềm tin đối với pháp luật, có thói quen và hành vi xử sự phù hợp tích cực để nhận thức rõ: bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật phải được nghiêm chỉnh thi hành.
7. Nâng cao phối hợp thi hành án dân sự với các cơ quan hữu quan.
Trong công tác phối hợp giữa cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên với cá nhân, tổ chức hữu quan cần được đặt đúng tầm và phải huy động cho được sự tham gia của cả hệ thống chính trị và của tòan xã hội vào hoạt động thi hành án dân sự. Phải quy định chặt chẽ và có chế tài cụ thể để thực hiện một cách thống nhất giữa các cơ quan hữu quan với cơ quan thi hành án dân. Có quy chế phối hợp đồng bộ giữ cơ quan thi hành án dân sự với các cơ quan, tổ chức và các ngành, các cấp để các cơ quan cùng thực hiện và thực hiện đầy đủ, hạn chế những vấn đề thiếu sót trong công tác phối hợp trong thời gian qua.
Tổng kết đánh giá thực tiễn việc thực hiện công tác phối hợp để xây dựng các biện pháp phù hợp giúp công tác phối hợp trong công tác thi hành án dân sự đạt hiệu quả cao hơn. Việc tổng kết đánh giá phải tiến hành thường xuyên kể cả đến từng đơn vị và địa phương trong cả nước, qua đó nhân rộng điển hình để áp dụng chung cho toàn ngành.
Tham mưu cho các cấp ủy và lãnh đạo địa phương đưa công tác phối hợp trong thi hành án vào tiêu chí đánh giá thi đua hàng năm đối với các ngành, các địa phương. Kịp thời khen thưởng những đơn vị, địa phương có thành tích tốt trong công tác phối hợp thi hành án. Đồng thời phải nghiêm khắc phê bình kiểm điểm đối với đơn vị, địa phương chưa làm tốt công tác phối hợp trong công tác thi hành án dân sự. Coi đây là nhiệm vụ chính trị và việc làm thường xuyên của cấp ủy, chính quyền.
Nhà nước cần quy định chế độ bồi dưỡng đối với cá nhân, cơ quan hữu quan khi tham gia phối hợp trong công tác thi hành án dân sự, nhằm động viên, thu hút sự quan tâm của tập thể, cá nhân vào công tác thi hành án dân sự, đồng thời xác định trách nhiệm của các cơ quan liên quan trong công tác thi hành án dân sự.
8. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát
Cần quán triệt về ý nghĩa và vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động thi hành án dân sự đối với tất cả lực lượng Chấp hành viên và cán bộ, công chức trong ngành, trong từng đơn vị.
Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát hoạt động thi hành án dân sự. Hoạt động kiểm tra phải thực hiện theo kế hoạch, nội dung kiểm tra phải có trọng tâm, trọng điểm và phải phù hợp với từng đoạn, từng đơn vị, không tùy tiện mất thời gian và ảnh hưởng đến việc triển khai công việc hàng ngày của Chấp hành viên và các cơ quan thi hành án dân sự.
Tăng cường kiểm tra nội bộ tại các đơn vị để kịp thời phát hiện, chấn chỉnh kịp thời và xử lý nghiêm các sai phạm nhằm giáo dục, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống của đội ngũ Chấp hành viên và cán bộm công chức ngành thi hành án dân sự.
Tập trung kiểm tra đối với việc phân loại án, đối với công tác xác minh điều kiện thi hành án, số liệu thống kê kết quả thi hành án và kiểm tra tổng thể các trình tự, thủ tục tiến hành tổ chức thi hành án, xây dựng hồ sơ thi hành án của các Chấp hành viên để kịp thời phát hiện, khắc phục, sửa chữa các thiếu sót, vi phạm, hạn chế tối đa các thiếu sót, các hành vi thiếu trách nhiệm trong thi hành công vụ, phòng ngừa và loại trừ các tiêu cực, các tình trạng bất bình, khiếu nại tố cáo của các đương sự đối với Chấp hành viên.
Triển khai hiệu quả và thiết thực được công tác này sẽ nhanh chóng góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động, tinh thần, trách nhiệm của từng Chấp hành viên, từ đó nâng cao uy vị trí, vai trò, uy tín và địa vị pháp lý của Chấp hành viên trong hoạt động thi hành án dân sự và trong cộng đồng xã hội./.
Lê Tuấn Thảo