Hoạt động thi hành án nói chung và hoạt động thi hành án dân sự nói riêng ra đời và tồn tại song song với hoạt động xét xử. Trong bất kỳ hệ thống pháp luật nào thì hoạt động thi hành án cũng đóng một vai trò rất quan trọng trong việc duy trì và bảo vệ pháp luật, bảo vệ trật tự xã hội sinh ra nó. Ở Việt Nam chúng ta việc nghiên cứu hệ thống pháp luật của các quốc gia trên thế giới luôn được các học giả, các nhà nghiên cứu, các nhà làm luật chú trọng nhằm tiếp thu những tư tưởng pháp luật tiến bộ của thế giới. Trong lĩnh vực pháp luật về thi hành án dân sự cũng vậy, đã có rất nhiều bài viết nghiên cứu về hệ thống pháp luật thi hành án dân sự của các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, những nghiên cứu này chủ yếu đang ở tầm hệ thống, vĩ mô. Trong khi đó các nghiên cứu về các quy định chi tiết trong trình tự, thủ tục thi hành án dân sự thì vẫn còn khá hạn chế. Để góp phần làm phong phú hơn tài liệu cho những nghiên cứu chuyên sâu về pháp luật thi hành án dân sự nước ngoài, trong bài viết này chúng tôi lược dịch và giới thiệu một số quy định cụ thể trong quá trình tổ chức thi hành án dân sự ở tiểu bang Nevada, Hoa Kỳ (
tiểu bang Nevada là một tiểu bang nằm ở miền tây Hoa Kỳ, là tiểu bang thứ 36 gia nhập liên bang vào năm 1864. Thủ phủ của Nevada là thành phố Carson còn thành phố lớn nhất là Las Vegas, thành phố của ngành du lịch cờ bạc[1], sau đây gọi tắt là Nevada). Đó là các quy định về những tài sản được miễn trừ, không bị xử lý để thi hành án. Đồng thời so sánh, đối chiếu với các quy định tương ứng trong Luật thi hành án dân sự Việt Nam và nêu một số đề xuất, kiến nghị hướng hoàn thiện cho pháp luật thi hành án dân sự của chúng ta.
1. Quy định về tài sản được miễn trừ, không bị xử lý để thi hành án của Nevada
Trình tự thủ tục thi hành án dân sự của Nevada được quy định tại Chương 21 (Chapter 21, Enforcement of Judgments)
[2] Luật Sửa đổi của Nevada, viết tắt là NRS (Nevada Revised Statutes). Trong chương này quy định chi tiết về trình tự thủ tục thi hành các quyết định của tòa án về dân sự đảm bảo quyền lợi cho cả người được thi hành án cũng như người phải thi hành án. Điều làm chúng tôi đặc biệt quan tâm đó là các quy định về “thi hành và miễn trừ” tài sản của người mắc nợ khỏi việc thi hành án (Executions and Exemptions), tại các Điều 21.090 đến Điều 21.112. Theo đó, các điều luật này đã quy định rất chi tiết những loại tài sản của người phải thi hành án được miễn trừ, không bị xử lý để trả nợ cho người được thi hành án (có gần 40 khoản trong các điều luật quy định các loại tài sản được miễn trừ). Sau đây, là một số quy định tại các Điều luật nói trên:
Tại Điều 21.090 quy định về tài sản của người phải thi hành án được miễn trừ xử lý thi hành án (trừ trường hợp có quy định cụ thể khác trong Điều này hoặc theo quy định của Luật liên bang) bao gồm:
- Tài sản của người phải thi hành án hoặc người phụ thuộc của người phải thi hành án, do người phải thi hành án lựa chọn (
có nghĩa là họ có quyền chọn tài sản riêng tư mà họ muốn giữ lại để sử dụng), bao gồm: Thư viện tư nhân, các tác phẩm nghệ thuật, nhạc cụ và đồ trang sức có giá trị không vượt quá 5.000 đô la Mỹ (sau đây gọi tắt là đô la) và tất cả các hình ảnh, vật kỷ niệm của gia đình (điểm a).
- Tài sản của người phải thi hành án hoặc của người phụ thuộc của người phải thi hành án, do người phải thi hành án lựa chọn bao gồm: Đồ gia dụng cần thiết, đồ nội thất, đồ điện tử, quần áo mặc, đồ dùng cá nhân khác và dụng cụ, thiết bị làm vườn có giá trị không vượt quá 12.000 đô la (điểm b).
- Tài sản của người phải thi hành án là: Xe vận tải nông nghiệp, kho nông sản, nông cụ, thiết bị nông nghiệp, vật tư và hạt giống có giá trị không vượt quá 4.500 đô la (điểm c).
- Tài sản của người phải thi hành án là: Thư viện chuyên nghiệp, thiết bị, vật tư và các công cụ, hàng tồn kho, công cụ và vật liệu được sử dụng để thực hiện hoạt động kinh doanh, buôn bán để phục vụ cho cuộc sống cho họ và gia đình có giá trị không vượt quá 10.000 đô la (điểm d).
- Nhà tạm, nơi ở của thợ mỏ hoặc người thăm dò khai thác mỏ; xe ô tô, dụng cụ và thiết bị cần thiết để thực hiện hoạt động khai thác có tổng giá trị không vượt quá 4.500 đô la (điểm e).
- Đối với thu nhập theo tuần làm việc của người phải thi hành án được miễn trừ: 82% thu nhập sau thuế trong tuần làm việc nếu tổng tiền lương hoặc tiền công hàng tuần của người phải thi hành án vào ngày ra quyết định khấu trừ gần nhất bằng hoặc ít hơn 770 đô la; 75% thu nhập sau thuế nếu vượt quá 770 đô la, hoặc 50 lần mức lương tối thiểu theo giờ được quy định theo Luật lao động của Liên bang... (điểm g.
Quy định này có thể hiểu chỉ khấu trừ 18% thu nhập của người phải THA, nếu lương theo tuần bằng hoặc ít hơn 770 đô la; khấu trừ 25% nếu mức lương trên 770 đô la, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác).
- Tất cả các loại xe chữa cháy, dụng cụ, máy móc và thiết bị liên quan của bất kỳ công ty hoặc sở cứu hỏa nào được tổ chức theo luật của Nevada (điểm h).
- Tất cả vũ khí, đồng phục và đồ trang bị cho cá nhân theo quy định của pháp luật, và cả một khẩu súng, do người phải thi hành án lựa chọn (điểm i).
- Tất cả các trụ sở tòa án, nhà tù, văn phòng và tòa nhà công cộng,...(
nói chung là các tài sản công cộng, phục vụ cho lợi ích chung của cộng đồng) của Nevada (điểm j).
- Tất cả các khoản tiền, lợi ích phát sinh từ Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ (điểm k).
- Nhà đất, bao gồm: khoản tiền tạo lập chỗ ở mới khi họ bị tòa án xử lý nhà (khoản tiền này là 605.000 đô la theo quy định tại tiểu mục 2 của Điều 115.050); Nhà đất của người phải thi hành án có giá trị không quá 605.000 đô la; Tất cả số tiền người phải thi hành án ký gửi cho chủ nhà để đảm bảo thực hiện hợp đồng thuê nhà làm nơi cư trú chính (điểm l).
- Tất cả phương tiện hỗ trợ đi lại cho người phải thi hành án là người khuyết tật hoặc người phụ thuộc người phải thi hành án. Bất kỳ bộ phận giả hoặc thiết bị nào do bác sĩ hoặc nha sĩ chỉ định gắn cho người phải thi hành án hoặc người phụ thuộc của họ (điểm p, q).
- Số tiền, không vượt quá 1.000.000 đô la theo giá trị hiện tại, đã được gửi trước khi có bản án tại các quỹ đầu tư như: khoản tiết kiệm hưu trí cá nhân, quỹ tín thác của chương trình học phí quy định tại Chương 353B... (điểm r)
- Các khoản tiền người phải thi hành án được nhận, gồm: các khoản tiền cấp dưỡng; tiền bồi thường thiệt hại tính mạng, sức khỏe, bồi thường cho việc mất thu nhập theo quy định (điểm s-x).
- Các khoản thanh toán nhận được theo Đạo luật An sinh xã hội liên bang, bao gồm, nhưng không giới hạn, trợ cấp hưu trí, trợ cấp thu nhập an sinh bổ sung và trợ cấp bảo hiểm tàn tật (điểm y).
- Tiền của người phải thi hành án trong quỹ tín thác (điểm cc, dd).
- Số tiền thu được từ một chương trình bảo hiểm khuyết tật tư nhân (điểm ee)...
Ngoài ra tại Điều luật trên còn quy định cụ thể rất nhiều loại tài sản khác của người phải thi hành án được miễn trừ xử lý để thi hành án. Để được miễn trừ xử lý các khoản tiền, loại tài sản trên thì người phải thi hành án phải xuất trình đầy đủ các tài liệu chứng minh cho người có thẩm quyền tổ chức thi hành án.
2. Tài sản không bị kê biên, xử lí để thi hành án theo Luật thi hành án dân sự của Việt Nam
Tương tự như quy định về “thi hành và miễn trừ”, trong pháp luật về Thi hành án dân sự của Việt Nam cũng có các loại tài sản của người phải thi hành án được miễn trừ, không bị xử lý để thi hành án được quy định chủ yếu trong Luật THADS, cụ thể Điều 87 Luật THADS quy định về tài sản không được kê biên, bao gồm:
“1. Tài sản bị cấm lưu thông theo quy định của pháp luật; tài sản phục vụ quốc phòng, an ninh, lợi ích công cộng; tài sản do ngân sách nhà nước cấp cho cơ quan, tổ chức.
2. Tài sản sau đây của người phải thi hành án là cá nhân:
a) Số lương thực đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người phải thi hành án và gia đình trong thời gian chưa có thu nhập, thu hoạch mới;
b) Số thuốc cần dùng để phòng, chữa bệnh của người phải thi hành án và gia đình;
c) Vật dụng cần thiết của người tàn tật, vật dụng dùng để chăm sóc người ốm;
d) Đồ dùng thờ cúng thông thường theo tập quán ở địa phương;
đ) Công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của người phải thi hành án và gia đình;
e) Đồ dùng sinh hoạt cần thiết cho người phải thi hành án và gia đình.
3. Tài sản sau đây của người phải thi hành án là doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ:
a) Số thuốc phục vụ việc phòng, chữa bệnh cho người lao động; lương thực, thực phẩm, dụng cụ và tài sản khác phục vụ bữa ăn cho người lao động;
b) Nhà trẻ, trường học, cơ sở y tế và thiết bị, phương tiện, tài sản khác thuộc các cơ sở này, nếu không phải là tài sản để kinh doanh;
c) Trang thiết bị, phương tiện, công cụ bảo đảm an toàn lao động, phòng, chống cháy nổ, phòng, chống ô nhiễm môi trường”
Ngoài quy định tại Điều 87 trên thì ở một số điều luật khác, khi quy định về các biện pháp cưỡng chế thi hành án cụ thể cũng có quy định các khoản tiền, tài sản không được xử lý để thi hành án, cụ thể như:
- Điều 76 luật THADS quy định “Mức cao nhất được trừ vào tiền lương, tiền công, tiền lương hưu, tiền trợ cấp mất sức lao động là 30% tổng số tiền được nhận hàng tháng, trừ trường hợp đương sự có thỏa thuận khác. Đối với thu nhập khác thì mức khấu trừ căn cứ vào thu nhập thực tế của người phải thi hành án, nhưng phải đảm bảo điều kiện sinh hoạt tối thiểu của người đó và người được nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật”. Như vậy có thể hiểu số tiền được miễn trừ thi hành án là số tiền ít nhất bằng 70% tổng thu nhập của người phải thi hành án từ tiền lương, tiền công, tiền lương hưu, tiền trợ cấp mất sức lao động được nhận hàng tháng.
- Số tiền tối thiểu cho hoạt động kinh doanh và sinh hoạt của người phải thi hành án và gia đình khi thực hiện biện pháp cưỡng chế thu tiền từ hoạt động kinh doanh của người phải thi hành án (Điều 79 luật THADS).
- Nhà ở của người phải thi hành án được xây dựng trên đất của người khác mà người có quyền sử dụng đất không đồng ý cho kê biên quyền sử dụng đất. Đồng thời việc tách rời nhà ở và đất sẽ làm giảm đáng kể giá trị căn nhà (theo khoản 2 Điều 95 Luật THADS).
- Đối với hoa lợi là lương thực, thực phẩm thì khi kê biên, Chấp hành viên phải để lại một phần để người phải thi hành án và gia đình họ sinh sống theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 87 (Điều 97 Luật THADS).
3. Một số điểm tương đồng và khác biệt cơ bản giữa pháp luật của Nevada và của Việt Nam về tài sản miễn trừ thi hành án dân sự
Thứ nhất, điểm tương đồng: pháp luật thi hành án dân sự của Nevada và của Việt Nam đều có những quy định về tài sản được miễn trừ thi hành án nhằm mục đích bảo đảm nhu cầu thiết yếu của người phải thi hành án (cả cá nhân và tổ chức) và những người phụ thuộc của họ. Đây là những quy định mang tính nhân đạo, bảo đảm các quyền cơ bản của công dân và hoạt động lành mạnh của tổ chức. Những quy định này đảm bảo cho cá nhân, tổ chức khi có nghĩa vụ thi hành án cho dù họ không có khả năng trả nợ thì vẫn được tạo điều kiện để duy trì cuộc sống, hoạt động. Đồng thời, đây cũng là cơ hội cho họ tìm cách thực hiện các nghĩa vụ của mình. Ngoài ra, nó cũng không tạo áp lực cho người tổ chức thi hành bản án khi người phải thi hành án thực sự không có điều kiện thi hành.
Thứ hai, một số điểm khác biệt:
- Luật Nevada đã quy định, liệt kê cụ thể rất nhiều loại tài sản, các khoản tiền của người phải thi hành án được miễn trừ. Việc liệt kê chính xác, cụ thể những loại tài sản được miễn trừ xử lý để thi hành án tạo điều kiện thuận lợi rất nhiều cho hoạt động thi hành án dân sự. Vì người có thẩm quyền tổ chức thi hành án dễ dàng xác định và loại trừ ngay những tài sản không được xử lý để trả nợ. Đồng thời, người được thi hành án họ cũng không thắc mắc, khiếu nại về việc người phải thi hành án được tiếp tục sở hữu, sử dụng những tài sản đã được pháp luật quy định miễn trừ.
- Hầu hết các loại tài sản được miễn trừ theo luật Nevada đều có thể được định lượng, giới hạn bằng những số tiền cụ thể. Trong khi đó Luật THADS của Việt Nam chỉ quy định mang tính nguyên tắc chung và định tính. Thực tiễn thi hành án dân sự cho thấy việc định lượng giá trị tài sản được miễn trừ thi hành án có ý nghĩa rất quan trọng, giúp cho việc giải quyết thi hành án được nhanh chóng, thuận tiện, người có thẩm quyền không bị lúng túng khi xác định tài sản được miễn trừ. Điều này rõ ràng là có nhiều ưu điểm hơn so với cách quy định mang tính định tính như luật của chúng ta, ví dụ: tại Điều 79 Luật THADS 2008 của Việt Nam về thu tiền từ hoạt động kinh doanh của người phải thi hành án, quy định “
Khi thu tiền, Chấp hành viên phải để lại số tiền tối thiểu cho hoạt động kinh doanh và sinh hoạt của người phải thi hành án và gia đình”. Hay như quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 87 “
Công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của người phải thi hành án và gia đình”. Theo những quy định này thì Chấp hành viên rất khó, nếu không nói là không thể xác định được chính xác số tiền được miễn trừ là bao nhiêu, công cụ lao động nào là cần thiết và giá trị bao nhiêu thì được xem là không lớn. Ngoài ra, quy định như vậy cũng rất dễ dẫn đến sự lạm quyền trong việc tổ chức thi hành án.
- Một số loại tài sản được quy định miễn trừ thi hành án theo pháp luật Nevada chưa có hoặc chưa phổ biến ở Việt Nam, ví dụ như một số loại bảo hiểm; Quỹ tín thác; cổ phần, cổ phiếu, vốn góp trong doanh nghiệp (có những trường hợp luật quy định không được xử lý để thi hành án)... Các loại tài sản của xã hội ngày càng đa dạng và phong phú, điều này phụ thuộc vào sự phát triển của xã hội loài người nói chung và của mỗi quốc gia, cộng đồng nói riêng. Do vậy, có những loại tài sản ở nơi này có và phổ biến nhưng ở những nơi khác lại không có hoặc chưa phổ biến là không thể tránh khỏi, và điều này cũng được phản ánh trong các quy định của pháp luật.
Tóm lại, Luật THADS của Việt Nam và của Nevada đều có quy định những loại tài sản của người phải thi hành án không bị kê biên xử lý để thi hành án vì mục đích nhân đạo, bảo đảm nhu cầu thiết yếu của người phải thi hành án và những người phụ thuộc của họ. Tuy nhiên, khi nghiên cứu các quy định cụ thể thì có khá nhiều điểm khác biệt và những điểm khác biệt này có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu của của công tác thi hành án dân sự.
4. Một số vấn đề cần nghiên cứu hoàn thiện quy định về tài sản được miễn trừ thi hành án trong pháp luật thi hành án dân sự của Việt Nam
Trong hoạt động tổ chức thi hành án dân sự, vấn đề quan trọng nhất chính là xử lý tài sản của người phải thi hành án để thực hiện các nghĩa vụ trả tiền, tài sản trong các bản án, quyết định. Do vậy, Luật thi hành án dân sự cần quy định cụ thể hơn về cơ chế xử lý các tài sản cụ thể bị kê biên xử lý, các khoản tiền bị xử lý để thi hành án, đồng thời quy định rõ loại tài sản và giá trị những tài sản được miễn trừ thi hành án, để làm được như vậy thì cần nghiên cứu hoàn thiện các quy định sau:
Thứ nhất, cần có những hướng dẫn cụ thể hơn về cách thức xác định loại tài sản được được miễn trừ xử lý để thi hành án và phương pháp xác định giá trị tài sản của người phải thi hành án cũng như giới hạn giá trị tài sản và số tiền được miễn trừ xử lý để thi hành án. Hiện nay, Luật THADS của Việt Nam chỉ quy định những loại tài sản được miễn trừ thi hành án mang tính nguyên tắc và định tính, không cung cấp các hướng dẫn cụ thể về việc xác định giá trị tài sản và giới hạn số tiền cụ thể được miễn trừ. Đây chính là vấn đề gây trở ngại, khó khăn nhất cho Chấp hành viên khi xử lý tài sản để thi hành án.
Thứ hai, cần nghiên cứu bổ sung các loại tài sản mới có thể được miễn trừ thi hành án ví dụ như: một số khoản tiền bảo hiểm xã hội, tiền trợ cấp; nhà tình nghĩa, nhà tình thương; các khoản tiền, lợi ích phát sinh từ các loại hợp đồng bảo hiểm; một số cổ phần, cổ phiếu, vốn góp trong những trường hợp cụ thể cần được miễn trừ... vì trên thực tế hiện nay các loại tài sản này đang dần trở nên phổ biến. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành Chấp hành viên đang gặp phải khá nhiều khó khăn do thiếu các quy định, cơ chế xử lý cũng như điều kiện để miễn trừ thi hành án đối với những loại tài sản này.
Thứ ba, Việt Nam cần tiếp tục đẩy nhanh việc áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý xã hội nói chung và việc quản lý thông tin tài sản cá nhân nói riêng, nhằm minh bạch hóa thông tin tài sản của các chủ thể trước cơ quan có thẩm quyền. Điều này, một mặt nhằm bảo vệ quyền sở hữu của các chủ thể trước pháp luật, mặt khác giúp cho việc quản lý của và thực thi pháp luật của nhà nước được hiệu quả hơn, đặc biệt là việc xác minh và xử lý tài sản để thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Quốc hội (2014), Luật thi hành án dân sự số 64/2014/QH13, ngày 25/11/2014.
2. Chính phủ (2015), Nghị định số 62/2015/NĐ-CP, “Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật THA dân sự”.
3. Chính phủ (2020), Nghị định số 33/2020/NĐ-CP, “Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật THA dân sự”.
4. Wikipedia,
https://s.net.vn/7hUg, Truy cập ngày 21/02/2023
5. Table of titles and chapters Nevada revised statutes,
https://s.net.vn/45iD, truy cập 10h, 21/02/2023