Xuất phát từ ý nghĩa to lớn đó nên công tác thi hành án dân sự cần được sự quan tâm trong lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền, sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng của các cơ quan, ban ngành có liên quan; đây là một lĩnh vực hết sức nhạy cảm quyết định kết quả của quá trình xét xử, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của công dân, là công việc rất khó khăn và phức tạp và đây là một khâu công tác cực kỳ khó khăn, nan giải, hoạt động liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích về tài sản và nhân thân của các bên đương sự và liên quan đến nhiều lĩnh vực, nên cần có sự chung tay của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.
Quá trình thi hành án, chấp hành viên, cơ quan THADS sử dụng nhiều biện pháp để tác động tới ý thức của người phải thi hành án nhằm thuyết phục họ tự nguyện thi hành án hoặc áp dụng biện pháp bảo đảm, biện pháp cưỡng chế tác động trực tiếp đến các quyền nhân thân, quyền tài sản của người phải thi hành án để thi hành dứt điểm bản án, quyết định. Do đó, hoạt động THADS luôn phức tạp, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân người phải thi hành án, người được thi hành án, mà còn ảnh hưởng và có liên quan đến nhiều cơ quan, tổ chức có liên quan đến việc quản lý tài sản của người được thi hành án, người phải thi hành án. Chính điều này tạo nên mối quan hệ đan xen: quan hệ phối hợp ngang cấp, quan hệ giữa cơ quan cấp trên với cơ quan cấp dưới, quan hệ giám sát, tương trợ nhau trong hoạt động thi hành án. Để công tác THADS đạt kết quả tốt, ngoài sự chỉ đạo của cơ quan thi hành án cấp trên, chỉ đạo của cấp ủy, lãnh đạo đơn vị, nỗ lực của từng công chức trong cơ quan thi hành án; đòi hỏi cần có sự phối hợp chặt chẽ của cấp ủy đảng, các ban ngành đoàn thể, các cơ quan hữu quan, các tổ chức chính trị xã hội,...thì công tác THADS mới đạt hiệu quả cao.
Từ thực tiễn công tác phối hợp trong THADS trên đại bàn những năm qua cho thấy còn nhiều vướng mắc, bất cập; nhiều vụ việc chưa được giải quyết dứt điểm do công tác phối hợp chưa được chặt chẽ, kịp thời, nên cần phải có những giải pháp mang tính đồng bộ để khắc phục những hạn chế, bất cập nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác THADS.
Việc tăng cường công tác phối hợp với cấp ủy đảng, các ngành không chỉ nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác THADS mà còn giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động xét xử của Tòa án, công tác kiểm sát của Viện Kiểm sát nhân dân, công tác điều tra, trại giam, hỗ trợ tư pháp của Công an.... là cơ sở để mỗi ngành thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của địa phương và của ngành. Tuy nhiên, để tạo được mối quan hệ tốt với các cơ quan, ban, ngành, các tổ chức là điều không dễ dàng đối với Chấp hành viên, cơ quan THADS, bởi cơ quan THADS được thành lập để thực thi nhiệm vụ chính và duy nhất là tổ chức thi hành các bản án, quyết định của Toà án về phần dân sự mà quyền lợi của các bên đương sự giai đoạn này luôn mâu thuẫn nhau và đây cũng là giai đoạn mà quyền về tài sản, nhân thân của các bên được thi hành trên thực tế, nên mâu thuẫn càng gay gắt và quyết liệt hơn, khiếu nại, tố cáo cũng vì thế mà diễn ra nhiều hơn, phức tạp hơn. Từ đó, tên gọi và hoạt động của cơ quan THADS không mang lại thiện cảm cho cơ quan, tổ chức, cá nhân nói chung và người dân, doanh nghiệp nói riêng dẫn đến hoạt động THADS đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Thực tiễn tổ chức thi hành án cho thấy còn rất nhiều vướng mắc, khó khăn trong phối hợp của các cơ quan liên quan trong lĩnh vực THADS như:
Thứ nhất là vướng mắc, bất cập đầu tiên và cũng là quan trọng nhất chính là các quy định pháp luật về mối quan hệ phối hợp giữa các Cơ quan THADS với các cơ quan, tổ chức liên quan trong mối quan hệ phối hợp còn rất chung chung, chưa xác định rõ trách nhiệm của cơ quan phối hợp, chưa quy định “cơ chế buộc” hoặc chế tài khi không thực hiện trách nhiệm phối hợp đối với các cơ quan phối hợp nên các cơ quan vẫn xem đó là trách nhiệm của cơ quan thi hành án đã gây ra rất nhiều khó khăn cho Chấp hành viên, cơ quan thi hành án trong quá trình tổ chức thi hành bản án, quyết định của tòa án.
Thứ hai là trong công tác phối hợp với Tòa án: Theo quy định tại Điều 2 Luật THADS thì cơ quan thi hành án phải có trách nhiệm thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật hoặc các bản án, quyết định được thi hành ngay mặc dù bị kháng cáo, kháng nghị. Tuy nhiên, trong thực tiễn có rất nhiều bản án, quyết định của Tòa án tuyên nhưng trên thực tế khó thực hiện, tuyên không rõ, tuyên nếu người phải thi hành án không thực hiện nghĩa vụ THADS thì xử lý tài sản theo hợp đồng bảo đảm nhưng tài sản chỉ có trên giấy tờ mà không có trên thực tế; chưa xem xét thẩm định chặt chẽ, đầy đủ thực tế tài sản theo hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm trước khi tuyên, việc giải thích, sửa chữa bản án, chuyển giao hồ sơ, giấy tờ có liên quan cho cơ quan THADS còn rất chậm hoặc có vụ không chuyển, không có văn bản phản hồi…
Thứ ba là trong công tác phối hợp với Viện Kiểm sát: Theo các quy định thì Viện Kiểm sát có vai trò rất lớn, phạm vi kiểm sát là rất rộng, tất cả các hoạt động của cơ quan THADS đều được kiểm sát nếu như trong quá trình thi hành án có những nội dung gì hoặc hành vi của Chấp hành viên không đúng pháp luật thì Viện kiểm sát có quyền kiến nghị, kháng nghị, … Tuy vai trò của công tác kiểm sát trong hoạt động thi hành án là rất lớn nhưng thực tiễn hiện nay trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân, Kiểm sát viên trong công tác THADS còn rất nhiều bất cập như tại khoản 2, Điều 12 Luật Thi THADS sửa đổi bổ sung năm 2014 quy định: “Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án, cơ quan THADS, Chấp hành viên, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc THADS…” và quy định các quyền kèm theo nhằm đảm bảo cho việc THADS kịp thời, đầy đủ, đúng pháp luật. Như vậy, việc tuân theo pháp luật của cơ quan THADS, Chấp hành viên khi giải quyết vụ việc có kịp thời, đầy đủ, đúng pháp luật hay không thì viện kiểm sát và kiểm sát viên được phân công đều biết nên phải cùng trách nhiệm. Tuy nhiên, thực tế trong suốt quá trình giải quyết vụ việc thi hành án và cả qua công tác kiểm sát trực tiếp hàng năm của cả ba cấp kiểm sát thì vẫn còn phát hiện sai sót, vi phạm của cơ quan THADS, Chấp hành viên nhưng trong các vụ việc nói trên chưa bao giờ đề cập đến trách nhiệm của Viện kiểm sát cũng như Kiểm sát viên kiểm sát vụ việc.
Thứ tư là trong công tác phối hợp với cơ quan Tài nguyên và Môi trường, Văn phòng đăng ký đất đai: Hiện nay pháp luật về THADS chưa quy định cụ thể về cung cấp thông tin về tài sản cho cơ quan THADS và chưa quy định chế tài xử lý khi chậm hoặc không cung cấp thông tin cho Chấp hành viên, cơ quan THADS. Mặc dù pháp luật có quy định nhưng trong thực tế việc cung cấp thông tin của cơ quan có thẩm quyền cho Chấp hành viên, cơ quan THADS có nhiều trường hợp còn chậm. Một số cơ quan Văn phòng đăng ký đất đai khi tham gia cưỡng chế kê biên là quyền sử dụng đất không ký tên vào sơ đồ hiện trạng tài sản mà chỉ ký vào biên bản cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản. Sau khi tài sản được bán đấu giá thành, quá trình thực hiện thủ tục sang tên đổi chủ cho người mua trúng đấu giá, Văn phòng đăng ký đất đai lại yêu cầu làm hợp đồng thuê Chi nhánh đo đạc lại. Việc làm này ảnh hưởng đến vai trò của cơ quan THADS trong quá trình tổ chức thi hành án. Mặc dù pháp luật quy định tại Điều 106 Luật Thi hành án dân sự quy định về Đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản, cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm cung cấp đầy đủ những văn bản, giấy tờ quy định tại khoản 3 Điều 106 Luật THADS cho người mua tài sản thi hành án, người nhận tài sản để trừ vào số tiền được thi hành án nhưng trong quá trình thực hiện trên thực tế còn quá nhiều vướng mắc, bất cập.
Thứ năm là trong công tác phối hợp với kho bạc nhà nước, ngân hàng và tổ chức tín dụng: Việc thu thập thông tin về tài khoản, thu nhập của người phải thi hành án gặp nhiều khó khăn do hiện nay nước ta chưa có cơ sở dữ liệu quốc gia về tài khoản, tiền gửi khách hàng trong các tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại. Ngoài ra, khi đã xác minh được tài khoản, thu nhập của người phải thi hành án thì khó khăn vẫn chưa hết do các tổ chức tín dụng sẽ viện quy định của ngành để từ chối cung cấp thông tin về tài khoản của khách hàng, nếu cơ quan THADS, Chấp hành viên kiên quyết xác minh thì các đơn vị này cung cấp một cách hạn chế.
Với các cơ quan khác: Còn có trường hợp cơ quan, tổ chức có quan niệm thi hành án dân sự là việc của cơ quan Thi hành án dân sự, nên họ thường không chủ động phối hợp, thậm chí chỉ phối hợp cho có, không quan tâm đến hiệu quả của việc phối hợp. Trong quá trình tham gia cưỡng chế kê biên tài sản, một số cơ quan có liên quan thường đùn đẩy trách nhiệm, viện nhiều lý do, quy định để không tham gia, hoặc không ký vào biên bản kê biên…
Những vướng mắc, bất cập nêu trên có rất nhiều nguyên nhân nhưng chủ yếu vẫn do pháp luật chưa quy định chặt chẽ, chưa xây dựng được một cơ chế phối hợp rõ ràng; chưa làm rõ vị trí, vai trò, trách nhiệm và chế tài trong mối quan hệ phối hợp - Cơ quan phối hợp có vai trò, vị trí và trách nhiệm gì trong mối quan hệ phối hợp đó, nếu thực hiện không đúng, thực hiện chậm hoặc không thực hiện thì phải chịu trách nhiệm như thế nào. Điều này thể hiện rõ mối quan hệ phối hợp trong công tác thi hành án dân sự chưa thực sự “bình đẳng”: Viện Kiểm sát là cơ quan kiểm sát thi hành án nên thể hiện gần như là “cấp trên” của cơ quan thi hành án; Tòa án là cơ quan “nhân danh nhà nước” nên khi bản án, quyết định của Tòa án có thiếu sót, vi phạm thì cơ quan thi hành án không có quyền “trả lại bản án, quyết định” để bổ sung, làm rõ; đề nghị Tòa cấp trên xem xét lại thì trả lời chậm, không chấp nhận hoặc không trả lời; còn với các cơ quan khác thì gần như không có quyền yêu cầu các cơ quan đó phải có “trách nhiệm buộc thực hiện”.
Để giải quyết việc thi hành án, cơ quan THADS, Chấp hành viên phải tiến hành nhiều thủ tục như: thông báo, xác minh, áp dụng các biện pháp đảm bảo, biện pháp cưỡng chế thi hành án... Theo quy định của pháp luật hiện hành, một số công việc cần có sự phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan mới thực hiện được. Quá trình tổ chức thi hành án, cần sử dụng nhiều biện pháp để tác động tới ý thức của người phải thi hành án nhằm thuyết phục họ tự nguyện thi hành án hoặc phải bị áp dụng các biện pháp để tác động trực tiếp đến các quyền nhân thân, quyền tài sản của người phải thi hành án mới có hiệu quả. Do đó, để đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động THADS, một đòi hỏi đặt ra là Chấp hành viên phải chủ động, sáng tạo và linh hoạt, khéo léo trong xử lý các mối quan hệ phát sinh, đặc biệt là mối quan hệ phối hợp với các cơ quan, ban ngành, cấp ủy, chính quyền. Điều này rất quan trọng bởi vì cấp ủy, chính quyền cơ sở là nơi gần nhất và trực tiếp quản lý, tác động đến mọi mặt của đương sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong quan hệ THADS.
Nhận thức tầm quan trọng của việc phối hợp tốt với các cơ quan, tổ chức, ban ngành liên quan trong THADS là một trong những yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả của công tác THADS. Phối hợp nhằm tranh thủ sự ủng hộ của cấp ủy, chính quyền địa phương và các cơ quan, ban ngành đối với việc thực thi nhiệm vụ của chấp hành viên, cơ quan THADS; tạo sự đồng thuận trong giải quyết những khó khăn, vướng mắc về THADS; huy động và tranh thủ các nguồn lực bên ngoài nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ của cơ quan THADS,… Do đó, để công tác phối hợp đạt hiệu quả, chúng ta cần có những việc làm cụ thể từ khâu xác định chủ thể cần phối hợp, xác định nội dung cần phối hợp đến phương thức phối hợp cụ thể nhằm đạt được mối quan hệ phối hợp được tốt nhất, cụ thể:
Trong công tác phối hợp, tùy thuộc vào mối quan hệ cơ quan, tổ chức khác nhau, công việc khác nhau, chúng ta cần xác định chủ thể, nội dung, phương thức để phối hợp. Tranh thủ sự lãnh đạo của Đảng trong chỉ đạo phối hợp THADS, cấp ủy đảng thường xuyên quan tâm, quản lý, chỉ đạo sát sao đối với công tác THADS trên địa bàn, xác định công tác THADS là một nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị. Thủ trưởng các cơ quan THADS trong tỉnh tham mưu Ủy ban cung cấp cho ý kiến vào kế hoạch công tác của cơ quan THADS hàng năm, tham mưu cho Ban Thường vụ cùng cấp ban hành văn bản chỉ đạo cấp ủy, chính quyền tổ chức thực hiện, trong đó có quy định xử lý kỷ luật đối với đảng viên không tự nguyện thi hành án trước khi áp dụng biện pháp cưỡng chế; đề xuất Trưởng Ban Chỉ đạo THADS tổ chức các cuộc họp liên ngành để phối hợp giải quyết các vấn đề khó khăn, phức tạp trong quá trình tổ chức thi hành án với những vụ việc cụ thể; tổ chức họp liên ngành giữa cơ quan THADS với các cơ quan có liên quan để giải quyết các vấn đề thuộc phạm vi phối hợp; phối hợp với các cơ quan có liên quan để thực hiện các quyết định của chấp hành viên; tham gia vào quá trình THADS (thẩm định giá, bán đấu giá tài sản, cung cấp thông tin tài sản của đương sự, …); giải thích, đính chính những sai sót, vướng mắc trong bản án, quyết định; chuyển giao bản án, quyết định, giao, nhận, xử lý tang vật, tài sản thi hành án, tiêu hủy, tài sản, vật chứng; giải quyết các vấn đề vướng mắc trong THADS, tổ chức cán bộ, công tác tài chính, kế toán…
Trong công tác phối hợp chúng ta cần chú trọng đến một số quan hệ cơ bản trong thi hành án dân sự như:
Quan hệ với Ủy ban nhân dân cùng cấp: Cần chủ động tích cực tham mưu cho Ủy ban nhân dân cùng cấp chỉ đạo việc tổ chức phối hợp với các cơ quan có liên quan trong THADS trên địa bàn; giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong việc phối hợp giữa các cơ quan có liên quan. Trong đó, Ban Chỉ đạo THADS có vai trò quan trọng trong việc tham mưu với Ủy ban nhân dân để chỉ đạo trong việc phối hợp để tổ chức cưỡng chế thi hành các vụ án lớn, phức tạp, có ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương theo đề nghị của thủ trưởng cơ quan THADS.
Phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã: trong thông báo, xác minh điều kiện thi hành án, áp dụng các biện pháp bảo đảm, cưỡng chế thi hành án, các nhiệm vụ khác về THADS trên địa bàn; lãnh đạo cơ quan THADS và Chấp hành viên cần thường xuyên, chủ động liên hệ với lãnh đạo Ủy ban nhân dân cấp xã để trực tiếp trao đổi, thảo luận những vấn đề khó khăn trong khâu phối hợp với cơ quan thi hành án, xác định được trong quá trình cán bộ cơ quan thi hành án liên hệ địa phương để thực hiện nhiệm vụ có tốt không, phối hợp có chặt chẽ không, vấn đề gì còn hạn chế để trao đổi, khắc phục..
Phối hợp với các cơ quan chuyên môn ở địa phương: cung cấp thông tin về tài sản, nhân thân của người phải thi hành án; đăng ký quyền sở hữu, sử dụng đối với tài sản bán đấu giá; thực hiện các biện pháp bảo đảm, cưỡng chế thi hành án; tiếp nhận xử lý vật chứng, tài sản; tham gia hội đồng tiêu hủy vật chứng, tài sản; xác định giá tài sản…
Phối hợp với cơ quan công an: Cơ quan công an có vai trò hết sức quan trọng giúp công tác thi hành án dân sự đạt hiệu quả, đây là cơ quan thường xuyên tham gia phối hợp với cơ quan thi hành án trong nhiều lĩnh vực xác minh điều kiện thi hành án; thu tiền của người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù; giao nhận vật chứng, tài sản; bảo vệ cưỡng chế; cung cấp thông tin tài sản, phương tiện giao thông,… Đặc biệt, trước khi ban hành kế hoạch cưỡng chế chấp hành viên gửi trước cho cơ quan công an để cơ quan nắm trước được nội dung vụ việc, tiến hành xác minh, phối hợp động viên trước một bước. Trong quá trình xác minh cơ quan công an đã phối hợp động viên, thuyết phục người phải thi hành án tự nguyện trước khi cưỡng chế, và nhiều vụ việc người phải thi hành án tự nguyện thi hành án trước khi tiến hành cưỡng chế.
Phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân: trong việc kiểm sát thi hành án tham gia trong xét miễn, giảm thi hành án; thực hiện các yêu cầu hoãn, quyết định tạm đình chỉ thi hành án; tham gia cưỡng chế thi hành án,… Chấp hành viên phải trực tiếp, thường xuyên trao đổi với kiểm sát viên phụ trách kiểm sát lĩnh vực thi hành án dân sự về những vấn đề trong khâu phối hợp như xác minh, ra quyết đinh chưa có điều kiện, đình chỉ thi hành án,…để thống nhất quan điểm đối với từng vụ việc, không để xảy ra tình trạng sai phạm dẫn đến kiến nghị, kháng nghị và mất đi sự phối hợp giữa hai đơn vị.
Phối hợp với Tòa án nhân dân cùng cấp: chuyển giao bản án, quyết định và các tài liệu có liên quan, trả lời kiến nghị của cơ quan thi hành án; giải thích, đính chính các sai sót trong bản án, quyết định, giải quyết các yêu cầu của cơ quan thi hành án về xác định quyền sở hữu, phân chia tài sản hoặc giải quyết tranh chấp tài sản phát sinh trong quá trình thi hành án; thực hiện các yêu cầu hoãn, quyết định tạm đình chỉ,…
Phối hợp với các cơ quan khác như ngân hàng, bảo hiểm xã hội, cơ quan đăng ký tài sản, đăng ký giao dịch bảo đảm: cung cấp đúng, đủ, kịp thời thông tin, số liệu về tài khoản, các khoản thu nhập của người phải thi hành án; phong tỏa tài khoản, phong tỏa tài sản, khấu trừ tiền trong tài khoản, giải tỏa việc phong tỏa tài khoản, phong tỏa tài sản, khấu trừ tiền trong tài khoản, khấu trừ thu nhập của người phải thi hành án, tạm dừng hoặc dừng việc thực hiện các yêu cầu liên quan đến giao dịch đối với tài sản của người phải thi hành án đăng ký tại cơ quan đăng ký tài sản, đăng ký giao dịch bảo đảm ngay sau khi nhận được yêu cầu của chấp hành viên, cơ quan thi hành án; thu hồi, sửa đổi, hủy các giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng đất, giấy tờ đăng ký giao dịch bảo đảm đã cấp cho người phải thi hành án, thực hiện việc cấp mới các giấy tờ theo quy định của pháp luật.
Trong công tác THADS để đạt được hiệu quả cao ngoài sự quyết liệt, tập trung trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, sự cố gắng nỗ lực phấn đấu của toàn thể công chức trong các cơ quan THADS, vai trò chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương, sự phối hợp của các cơ quan, ban ngành có liên quan là hết sức quan trọng, là sức mạnh tổng hợp góp phần to lớn để cơ quan THADS tổ chức thi hành có hiệu quả các bản án, hoàn thành tốt các chỉ tiêu, nhiệm vụ được giao. Nhận thức rõ vai trò của công tác lãnh đạo, chỉ đạo, phối hợp, cũng như kết quả đạt được trong thời gian qua có thể khẳng định rằng: Ở đâu, địa phương nào có được sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền cùng sự phối hợp tốt của các ban ngành, đoàn thể, tổ chức liên quan thì nơi đó công tác THADS phát huy hiệu quả rất tích cực.
Tác giả ảnh: HMH