1. Đổi mới sáng tạo và tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo trong khu vực công
Thuật ngữ Innovation (đổi mới sáng tạo) trong tiếng Anh bắt nguồn từ danh từ innovatus trong tiếng Latinh và xuất hiện trên báo in từ thế kỷ XV, được phát triển bởi nhà kinh tế học nổi tiếng Joseph Schumpeter và các bài viết của ông vào những năm 1930[i]. Sau này, các quan niệm về đổi mới sáng tạo có sự chuyển biến sang hướng ứng dụng nhiều hơn, như quan điểm của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) năm 2005: “Đổi mới sáng tạo là việc thực thi một sản phẩm (hàng hóa/dịch vụ) hoặc một quy trình mới hoặc được cải tiến đáng kể, một phương pháp marketing mới, hay một biện pháp mới mang tính tổ chức trong thực tiễn hoạt động, trong tổ chức công việc hay trong quan hệ với bên ngoài”[ii].
Trong nhiều thập kỷ, đổi mới sáng tạo thường được gắn với khu vực tư, khu vực doanh nghiệp hơn là khu vực công. Sự thay đổi của xã hội, chính trị, môi trường và công nghệ ngày càng trở nên phức tạp hơn, liên quan đến nhiều yếu tố, đòi hỏi sự tham gia của nhiều bên, khiến cho khu vực công không thể không thay đổi. Toàn cầu hóa đang thúc đẩy di cư trên toàn thế giới, sự già hóa dân số, dữ liệu và công nghệ phát triển theo cấp số nhân cũng đã thay đổi mọi khía cạnh trong cuộc sống. Trước thách thức xã hội ngày càng tăng, từ yêu cầu của người dân đối với chất lượng dịch vụ công ngày càng cao hơn, trong khi sự hạn chế về ngân sách cùng với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, buộc các chính phủ phải tìm đến những phương án và cách làm mang tính đổi mới sáng tạo, hiệu quả cao hơn với chi phí thấp, góp phần cung cấp dịch vụ đáp ứng kỳ vọng và xây dựng niềm tin của người dân vào hệ thống chính quyền, vừa hỗ trợ tốt hơn cho khu vực tư nhân, tạo động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng kinh tế[iii]. Trên thực tế, đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu toàn cầu đã chứng minh các chính phủ đã không thể tự mình hay theo cách truyền thống để giải quyết các vấn đề phức tạp mà cần đổi mới sáng tạo kịp thời, mạnh mẽ, quyết liệt hơn nữa để không chỉ bắt kịp với tốc độ thay đổi mà còn phản ứng linh hoạt, thậm chí có tầm nhìn đi tắt đón đầu trước những sự thay đổi phát triển của thế giới.
2. Bối cảnh đặt ra cho Việt Nam
Bối cảnh tình hình quốc tế hiện nay đặt ra cho đất nước nhiếu cơ hội như xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn tiếp diễn với sự ủng hộ của phần lớn các nước trên thế giới. Với mạng lưới các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện, các Hiệp định thương mại tự do (FTA) rộng lớn, Việt Nam cũng là mắt xích kết nối, tham gia những FTA thế hệ mới. Đây là cơ hội để đội ngũ đoàn viên, thanh niên có cơ hội kế thừa, tiếp thu, sử dụng những thành tựu to lớn của khoa học - công nghệ, tiếp thu có chọn lọc những giá trị tinh hoa của nhân loại.
Bối cảnh, tình hình trong nước và quốc tế cho thấy đổi mới sáng tạo là vấn đề sống còn hiện tại của Đảng ta. Trước đây, trong thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ, chống cái nghèo, cái đói, đổi mới phát triển đất nước thì tinh thần dân tộc, dám nghĩ dám làm, dám vì lợi ích chung của cán bộ, Đảng viên trên toàn quốc được thể hiện một cách mạnh mẽ, rõ rệt, tuy có nơi có chỗ có những trường hợp cá biệt nhưng nhìn chung tinh thần đó đã phát huy hiệu quả trong việc bảo vệ và phát triển đất nước. Tuy tình hình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam hiện nay được nhận định là tích cực, có nhiều điểm sáng nhưng còn đó những nguy cơ tiềm ẩn. Bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra vào năm 1994 vẫn tồn tại, thậm chí có ý kiến cho rằng, 4 nguy cơ này còn có mặt gay gắt hơn là thách thức, nguy cơ lớn đối với sự nghiệp đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, nhất là đối với các đoàn viên thanh niên. Đầu tiên là, nguy cơ phai nhạt lý tưởng, đánh mất bản sắc văn hóa, xói mòn những giá trị truyền thống của dân tộc. Hai là, nguy cơ suy thoái về đạo đức lối sống, tham ô, tham nhũng, lãng phí, có biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá". Ba là, âm mưu thực hiện “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch nhằm vào đoàn viên thanh niên. Bốn là, các điều khoản của FTA được đánh giá tạo ra nhiều khó khăn mới cho Việt Nam trong việc xây dựng chính sách, pháp luật trong các lĩnh vực khác nhau. Bốn là, nguy cơ tụt hậu về kinh tế và khoa học kỹ thuật, “chảy máu chất xám”, chảy máu nguồn lực, nguồn tài nguyên.
Cách mạng công nghiệp 4.0 là một trong những yếu tố đột phá tác động mạnh tới tiến trình đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam thời gian tới. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ số phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất toàn cầu; tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quân sự, quốc phòng, an ninh của mỗi quốc gia, dân tộc. Đồng thời, Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng tạo ra nhiều sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh tế mới trong một không gian rộng mở xóa nhòa khoảng cách thế giới thực và không gian mạng, tạo ra những cơ hội chưa từng có cho sự phát triển vượt bậc của quốc gia nào có thể đi tắt đón đầu những lợi ích mà Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại. Việt Nam được cho là một trong những quốc gia có khả năng thích ứng tương đối tốt với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 nhờ sự chủ động tạo dựng môi trường phát triển công nghệ với nguồn nhân lực chất lượng cao về ngành công nghệ[iv]. Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định, đổi mới sáng tạo được xác định là nhiệm vụ đột phá chiến lược phát triển của nước ta trong giai đoạn sắp tới và được cụ thể hóa trong “Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030” được Thủ tướng Chính phủ ban hành vào ngày 11/5/2022. Việc tận dụng cơ hội chuyển đổi số một cách toàn diện để có thể rút ngắn khoảng cách phát triển cho Việt Nam là trách nhiệm của toàn xã hội, nhưng cũng là trách nhiệm chủ yếu của thế hệ trẻ, những người dễ tiếp thu, tiếp cận và là lực lượng lao động chủ yếu trong lĩnh vực này.
3. Vai trò xung kích của đoàn viên thanh niên đặt trong bối cảnh và yêu cầu đổi mới sáng tạo hiện nay
Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện; gồm những thanh niên tiên tiến, phấn đấu vì mục đích, lý tưởng của Đảng là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh[v]. Đoàn viên Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là thanh niên Việt Nam, tích cực học tập, lao động và bảo vệ Tổ quốc, phấn đấu vì mục đích, lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc; có lối sống lành mạnh, cần kiệm, trung thực; tích cực, gương mẫu trong học tập, lao động, hoạt động xã hội và bảo vệ Tổ quốc, gắn bó mật thiết với thanh niên; chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của Nhà nước và Điều lệ Đoàn[vi]. Nhiệm vụ của đoàn viên là luôn luôn phấn đấu vì lý tưởng của Đảng và Bác Hồ. Tích cực học tập, lao động rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc[vii].
Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng ta luôn đề cao vai trò, vị trí của thanh niên, xác định thanh niên là lực lượng xung kích cách mạng, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là đội dự bị tin cậy của Đảng; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc. Đồng thời, Đảng đã đề ra nhiều chủ trương giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng, tổ chức thanh niên thành lực lượng hùng hậu, trung thành, kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Qua mỗi thời kỳ, dù bất cứ hoàn cảnh nào các thế hệ thanh niên đều hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình[viii]. Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng[ix]. Thể chế hóa chủ trương của Đảng, Luật Thanh niên cũng quy định thanh niên có trách nhiệm với Tổ quốc trong việc phát huy truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc; xung kích, sáng tạo, đi đầu trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Đất nước ta đang thực hiện khát vọng lớn tới năm 2045 là nước phát triển, có thu nhập cao. Để đạt mục tiêu, khát vọng này, chúng ta thực hiện 3 trụ cột lớn: Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa (để phát huy tối đa khối đại đoàn kết, năng lực của mỗi người dân, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại), xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân (mọi chính sách đều hướng tới người dân và mọi người dân tham gia thực hiện các chính sách; sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật), xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (tôn trọng các quy luật khách quan như quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh nhưng có sự can thiệp của Nhà nước khi cần thiết)[x]. Nhận thức được tầm quan trọng của chuyển đổi số, năng động, sáng tạo, nhạy bén với khoa học - công nghệ, thanh niên được kỳ vọng là lực lượng đi đầu trong chuyển đổi số, làm chủ công cuộc xây dựng và phát triển mọi lĩnh vực trong tương lai, thời gian qua, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã tích cực, chủ động, tiên phong tham gia vào quá trình xây dựng chính phủ số, xã hội số; nâng cao năng lực số cho cán bộ, đoàn viên, thanh niên. Đối với đoàn viên, thanh niên là cán bộ công chức trong cơ quan hành chính nhà nước, bên cạnh việc thể hiện vai trò xung kích của thanh niên, đoàn viên, thanh niên cần nghiêm túc tuân thủ nghĩa vụ của cán bộ, công chức trong thi hành công vụ và nguyên tắc trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức theo quy định của Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức. Đặt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0, đoàn viên, thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước, trong đó có công chức trẻ của các cơ quan thi hành án dân sự cần tập trung thực hiện một số vai trò chủ yếu sau:
Một là, nghiêm túc tuân thủ các quy định của pháp luật, thực hiện đúng, đầy đủ và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Đây là trách nhiệm cơ bản của cán bộ, công chức, viên chức trong thực thi công vụ và cũng là nguyên tắc trong thi hành công vụ của công chức tại Điều 3 Luật Cán bộ, công chức là tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, tức là chỉ được làm những việc mà pháp luật cho phép. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy một bộ phận cán bộ, công chức còn chưa quyết liệt, có tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai, gây ách tắc, làm cản trở sự phát triển kinh tế của đất nước. Do đó, với vai trò là “chủ nhân tương lai của đất nước” [i], thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước cần tăng cường tính chủ động, tính sẵn sàng, tính xung kích trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao, đảm bảo đúng, đủ và chất lượng trong công tác tại cơ quan, đơn vị. Đây cũng là một trong những yêu cầu thiết yếu để thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước tránh xa các biểu hiện về tiêu cực và sự suy thoái về tư tưởng chính trị.
Hai là, đoàn viên, thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước cần không ngừng học tập rèn luyện, trau dồi kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm công tác đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao; không ngừng bồi dưỡng, nâng cao nhận thức, lý luận, quán triệt đường lối, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ thanh niên, xây dựng bản lĩnh chính trị, củng cố niềm tin, xác định rõ trách nhiệm của đoàn viên, thanh niên với đất nước và yêu cầu nhiệm vụ chính trị. Chú trọng nâng cao tính tiên phong gương mẫu của đoàn viên trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị.
Ba là, đoàn viên, thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước cần tập trung tham mưu đẩy mạnh cải cách hành chính gắn với đổi mới sáng tạo, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, trọng tâm là cải cách thể chế, cắt giảm thủ tục hành chính, nhất là trong nội bộ các cơ quan hành chính nhà nước, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công trực tuyến, tăng cường mức độ hài lòng của người dân và doanh nghiệp, lấy người dân, doanh nghiệp làm chủ thể, làm trung tâm phục vụ. Cần chủ động tham mưu, góp ý với cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương về các giải pháp giúp thúc đẩy công tác chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực hoạt động. Từng đoàn viên thanh niên cần nâng cao nhận thức, tâm thế và phát huy tinh thần tiên phong, sáng tạo trong nghiên cứu, ứng dụng thành quả, vận dụng có hiệu quả những yếu tố tích cực từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, nhất là tham gia tích cực vào quá trình chuyển đổi số quốc gia.
Bốn là, xung kích, tiền phong, dám nghĩ, dám làm, năng động sáng tạo vì lợi ích chung. Bộ Chính trị (khóa XIII) đã ban hành Kết luận số 14-KL/TW, ngày 22/9/2021 về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung. Thực tế cho thấy chính sách pháp luật phục vụ phát triển chưa nhiều so với chính sách pháp luật quản lý kiểm soát nên cần ban hành nhiều chính sách pháp luật tạo động lực phát triển, thu hút nguồn lực và khuyến khích năng động, sáng tạo; đồng thời phải đảm bảo có quy định hành lang pháp lý an toàn, hạn chế rủi ro đối với người thực hiện. Nếu có khoảng trống thì kẻ xấu sẽ lợi dụng vi phạm; còn không có hành lang pháp lý đảm bảo an toàn thì người tốt sẽ bị tâm lý lo sợ rủi ro, không dám năng động, sáng tạo, không có động lực phấn đấu trong thực hiện nhiệm vụ vì thực tế cố ý làm trái và năng động, sáng tạo hành vi là giống nhau, chỉ khác ở chỗ hậu quả hay hiệu quả[ii]. Do đó, với vai trò là thanh niên xung kích, dám nghĩ, dám làm, tiên phong trong năng động, sáng tạo vì lợi ích chung thì đoàn viên, thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước cần sẵn sàng làm bất cứ nhiệm vụ gì khi Tổ quốc, nhân dân cần; luôn giữ vững mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, khát vọng vươn lên mọi lúc, mọi nơi, bản lĩnh vững vàng trong mọi hoàn cảnh; chủ động hơn nữa từ yêu cầu, đòi hỏi cấp thiết của thực tiễn, đề xuất đổi mới, sáng tạo, nhất là đối với thể chế, chính sách, pháp luật, báo cáo với người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị nơi công tác để được cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định cho thực hiện hoặc thực hiện thí điểm, bảo đảm không trái với Hiến pháp và Điều lệ Đảng.
Nhớ lại lời căn dặn của Bác Hồ với đoàn viên thanh niên “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên”[iii], “Không có việc gì khó/Chỉ sợ lòng không bền/Đào núi và lấp biển/Quyết chí ắt làm nên”[iv]…, đoàn viên, thanh niên trong cơ quan hành chính nhà nước cần tiếp tục xung kích, tiền phong, dám nghĩ, dám làm, thực hiện đúng, đầy đủ và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao, chủ động tham mưu, góp ý hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật, cách nghĩ, cách làm để đổi mới, sáng tạo trong khu vực công, góp phần chung vào sự phát triển thịnh vượng của Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

---