Đối với lĩnh vực thi hành án dân sự (THADS) công tác giải quyết KNTC thường rất phức tạp do tính đặc thù riêng - quyền, nghĩa vụ của các bên đương sự thường đối lập nên những mâu thuẫn trong việc thực hiện quyền, nghĩa vụ với nhau thường phát sinh khiếu nại, tố cáo. Đặc biệt, công tác thi hành án dân sự tại TP.HCM có số lượng việc thi hành án lớn, giá trị phải thi hành cũng thuộc diện cao nhất toàn quốc, có nhiều tình tiết phức tạp vì vậy KNTC trong lĩnh vực này cũng phát sinh rất nhiều, với tính chất gay gắt, không ít trường hợp lợi dụng quyền KNTC để kéo dài việc thi hành án. Thực tế đó, đòi hỏi các cơ Thi hành án dân sự trong toàn thành phố phải chú trọng, làm tốt công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo đảm bảo quyền lợi ích hợp pháp của công dân, giải quyết những bức xúc, tâm tư, nguyện vọng chính đáng của họ, tạo sự đồng thuận trong việc chấp hành các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự.
Công tác tiếp công dân, giải quyết KNTC diễn biến khó lường
Công tác tiếp công dân, giải quyết KNTC tại các cơ quan Thi hành án dân sự TP.HCM những năm vừa qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đáp ứng được yêu cầu nhiệm chính trị tại địa phương. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay tình hình KNTC nói chung vẫn có chiều hướng diễn biến khó lường: Việc KNTC vẫn không giảm về số lượng so với trước đây; tính phức tạp vẫn tồn tại; việc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để thực hiện mục đích khác vẫn tiếp diễn… Đòi hỏi, đội ngũ cán bộ làm công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo tại TP.HCM phải cố gắng nhiều hơn nữa.
Nguyên nhân dẫn đến có những diến biến khó lường đó, một phần do một số đơn vị chưa làm tốt công tác tiếp công dân, có biểu hiện né tránh, ngại đối thoại, giải quyết mang tính hình thức với tâm lý giải quyết cho xong việc; Công tác tiếp công dân của một số người đứng đầu đơn vị thiếu trách nhiệm với dân, biểu hiện bao che cho cán bộ cấp dưới; có trường hợp người có thẩm quyền giải quyết tố cáo còn nể nang, ngại xử lý những trường hợp tố cáo sai, vu khống, bịa đặt dẫn đến những trường hợp lợi dụng khiếu nại, tố cáo để thực hiện các mục đích cá nhân; việc áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại chưa đầy đủ, phương pháp giải quyết chưa khoa học, để kéo dài dẫn đến đối tượng khiếu nại, tố cáo vượt cấp làm phát sinh phức tạp về trật tự, an toàn xã hội.
Khiếu nại, tố cáo không có điểm dừng, vì sao?
Nhiều vụ việc đã có kết luận tố cáo hoặc quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp luật, nhưng vẫn được các cơ quan có thẩm quyền xem xét lại khi người dân gửi đơn KNTC tiếp; nhiều cơ quan tiếp nhận rồi chuyển đơn và yêu cầu phúc đáp, cũng góp phần tạo ra áp lực về số lượng đơn cho người giải quyết. Mặt khác đây cũng là “cơ hội” cho người KNTC gửi đơn nhiều nơi, dẫn đến việc khiếu nại không có điểm dừng.
Thực tế trên xảy ra là do cơ chế, chính sách, pháp luật trong giải quyết KNTC còn thiếu thống nhất, chưa phù hợp với thực tế về trình tự, thủ tục giải quyết và cơ chế giải quyết. Trong THADS những tác nghiệp của Thủ trưởng cơ quan Thi hành án, Chấp hành viên diễn ra ở thời điểm trước đều có thể bị KNTC trong khi việc tổ chức thi hành án đã có kết quả - tạo ra nhiều vướng mắc cho người giải quyết.
Muốn công tác giải quyết KNTC triệt để, không kéo dài thì Lãnh đạo Cục và lãnh đạo các phòng chuyên môn, đặc biệt là Phòng kiểm tra, giải quyết KNTC và các Chi cục trưởng cần nhận thức sâu sắc về vai trò và chất lượng của công tác tiếp dân, giải quyết KNTC về thi hành án dân sự. Chỉ ở nơi nào Lãnh đạo quan tâm chỉ đạo, kiểm tra sát sao thì công tác này mới đi vào nề nếp, bài bản. Làm tốt công tác tiếp công dân, giải quyết KNTC là góp phần giảm thiểu khiếu nại, tố cáo.Cần bố trí, kiện toàn cán bộ cho Phòng kiểm tra, giải quyết KNTC; bố trí đủ Thẩm tra viên ở cấp Cục và Chi cục; cử công chức tham gia đầy đủ các lớp tập huấn; kịp thời tổ chức tập huấn lại cho công chức; thường xuyên nhắc nhở, kiểm tra, quán triệt làm tốt công tác tiếp dân và giải quyết đơn thư của đương sự.
Thứ hai, cần chủ động, tích cực, có giải pháp cụ thể để thực hiện nhiệm vụ này. Cụ thể như: cần theo dõi, rà soát, đánh giá việc cơ quan thi hành án dân sự trực thuộc xác định vụ việc cụ thể có phải là vụ việc khiếu nại tố cáo tồn đọng là có chính xác hay không (có KNTC hay không; có những đương sự nào KNTC áo; nội dung khiếu nại tố cáo là gì; đã được giải quyết ra sao; kết quả giải quyết như thế nào; hiện trạng đương sự có tiếp tục KNTC hay không; vụ việc tồn đọng, kéo dài là liên quan đến việc giải quyết khiếu nại hay liên quan đến việc tổ chức thi hành án); nguyên nhân cụ thể của từng vụ việc là gì, do nguyên nhân chủ quan hay do nguyên nhân khách quan. Trên cơ sở làm rõ lý do, nguyên nhân tồn đọng, kéo dài, mới có thể có các giải pháp xử lý phù hợp với thực tế.
Thứ ba, đối với những cơ quan Thi hành án nếu phát sinh vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, thì cần xây dựng Kế hoạch cụ thể để chỉ đạo giải quyết. Kế hoạch cần xác định rõ nội dung công việc, phân công trách nhiệm cho từng tổ chức, cá nhân có liên quan, như: Chấp hành viên tổ chức thi hành vụ việc (trong việc sắp xếp, chuẩn bị hồ sơ tài liệu, báo cáo, giải trình…); của các phòng chuyên môn như Phòng kiểm tra, giải quyết KNTC (trong việc kiểm tra, tiếp dân, giải quyết KNTC …); Phòng Nghiệp vụ và tổ chức thi hành án (trong việc nghiên cứu hồ sơ, kiểm tra quy trình, thủ tục tổ chức thi hành án đã thực hiện; xác định nguyên nhân tồn đọng kéo dài, nghiên cứu quy định của pháp luật để đề ra những công việc cần làm tiếp theo, giải pháp để xử lý tháo gỡ những vướng mắc để tổ chức thi hành án đạt kết quả); cần chú ý xác định rõ tiến độ thực hiện.
Việc lập kế hoạch để có quyết tâm chỉ đạo giải quyết hiệu quả vụ việc cần được áp dụng không chỉ đối với vụ việc đã được xác định vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp tồn đọng, kéo dài, mà cần nghiên cứu áp dụng đối với cả những vụ việc có sự quan tâm, chỉ đạo của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước, những việc còn có quan điểm khác nhau giữa các ngành, các cấp về bản án, về việc thi hành án.
Thứ tư, cần thực hiện nghiêm túc chế độ báo cáo, kể cả báo cáo định kỳ và báo cáo đột xuất, đảm bảo phải nắm thông tin sâu sát, kịp thời.
Thứ năm, cần thường xuyên rà soát danh sách các vụ việc khiếu nại, tố cáo quá thời hạn giải quyết. Phần lớn các vụ việc KNTC này đều có lý do từ việc tổ chức thi hành án, do việc thi hành án kéo dài, chậm trễ, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án hoặc do chưa tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật trong quá trình kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án. Do đó, cần có biện pháp chỉ đạo cụ thể đối với từng vụ việc.
Thứ sáu, cần chú trọng sự phối hợp giữa cơ quan Thi hành án dân sự và các cơ quan hữu quan như Viện Kiểm sát, chính quyền địa phương… trong công tác thi hành án, công tác giải quyết KNTC nói chung và giải quyết các vụ việc KNTC bức xúc, phức tạp, tồn đọng, kéo dài về THADS nói riêng. Trong nhiều trường hợp, dư luận, chính quyền địa phương không đồng tình với nội dung bản án vì “không thấu tình đạt lý” hoặc cơ quan THADS không tranh thủ kịp thời sự ủng hộ của chính quyền địa phương trong việc tổ chức thi hành nên đã làm giảm hiệu quả phối hợp, gây cản trở, làm kéo dài việc tổ chức thi hành án.