Từ năm 2000 đến năm 2010, kết quả công tác đặc xá tại các cơ quan Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Ngãi nhìn chung đạt hiệu quả cao. Số tiền thu được và số việc thi hành án xong từ kết quả triển khai công tác đặc xá ngày càng tăng, đồng thời số trường hợp được cấp giấy xác nhận để làm hồ sơ xét đặc xá ngày càng nhiều, đã góp phần làm giảm đáng kể lượng việc và tiền thi hành án còn tồn đọng, cụ thể như từ năm 2000 đến năm 2010 các cơ quan Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Ngãi đã thu được tổng cộng 6.734.295.000 đồng; giải quyết xong tổng cộng 2.635 việc thi hành án; cấp giấy xác nhận tổng cộng  cho 1.614 trường hợp để làm hồ sơ đề nghị xét đặc xá.

Tuy nhiên, trong công tác đặc xá vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc như:

- Mặc dù đã được chấp hành viên và cơ quan Thi hành án dân sự kết hợp với Chính quyền địa phương tuyên truyền, vận động để người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù tại Trại giam, Trại tạm giam và nhân thân của họ nắm bắt được chủ trương của Đảng và Nhà nước trong công tác đặc xá, tha tù trước thời hạn để cho người phải thi hành án và người thân của họ nắm bắt được việc thi hành xong phần dân sự trong các bản án hình sự là một trong những điều kiện cần thiết để được xét đặc xá, tha tù trước thời hạn. Nhưng việc thi hành án dân sự của các đối tượng này vẫn chưa cao, vì:

+ Người phải thi hành án phần dân sự trong các bản án hình sự đang chấp hành hình phạt tù phần lớn không (chưa) có điều kiện để thi hành án, do không có tài sản và nguồn thu nhập để thi hành án.

+ Một số nhân thân của người phải thi hành án phần dân sự trong các bản án hình sự chưa thực sự quan tâm đúng mức đến người phải thi hành án (nhất là cha mẹ của người thành niên phạm tội nhưng còn sống phụ thuộc gia đình…). Nên kiên quyết không thi hành thay phần dân sự trong các bản hình sự cho người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù. Vì họ cho rằng, người phải thi hành án (nhất là cha mẹ của người thành niên phạm tội nhưng còn sống phụ thuộc gia đình…) đã có quyền công dân và tự chịu trách nhiệm về phần dân sự của mình. Trong khi đó, pháp luật chưa ràng buộc trách nhiệm của thân nhân người phải thi hành án trong việc thi hành thay phần nghĩa vụ dân sự cho người phải thi hành án.

- Pháp luật về Thi hành án hình sự hiện hành (Luật Thi hành án hình sự đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 17 tháng 6 năm 2010, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2011) chưa quy định trách nhiệm cho Tòa án ra Quyết định thi hành án  phạt tù và chưa quy định trách nhiệm của Trại giam, Trại tạm giam nơi tiếp nhận hình phạt tù phải có trách nhiệm gửi Quyết định và Thông báo cho cơ quan Thi hành án dân sự cùng cấp với Tòa án xét xử bản án sơ thẩm, để cơ quan Thi hành án dân sự biết được nơi chấp hành hình phạt tù của người phải thi hành án dân sự, gây khó khăn cho cơ quan Thi hành án dân sự trong việc xác định nơi chấp hành hình phạt tù và trong việc tổ chức thi hành án dân sự đối với người thi hành án đang chấp hành hình phạt tù.

- Luật Thi hành án dân sự cũng như Luật Thi hành án hình sự đã quy định trách nhiệm của Trại giam, Trại tạm giam nơi người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù có trách nhiệm nhận tài sản, tiền mà phạm nhân, thân nhân của phạm nhân tự nguyện nộp tại Trại giam để thi hành án, chuyển cho cơ quan thi hành án dân sự nơi Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án có trụ sở; nhận tài sản, tiền do cơ quan thi hành án dân sự chuyển đến để giao cho phạm nhân theo quy định của Luật Thi hành án dân sự; Phối hợp với cơ quan thi hành án dân sự trong việc cung cấp thông tin, chuyển giao giấy tờ có liên quan đến phạm nhân phải thi hành hình phạt tiền, tịch thu tài sản, các nghĩa vụ dân sự khác về nơi phạm nhân chấp hành án phạt tù, việc thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự của phạm nhân, nơi về cư trú của người được đặc xá, người được miễn chấp hành án phạt tù, người chấp hành xong án phạt tù, phạm nhân chuyển nơi chấp hành án phạt tù hoặc chết. Tuy nhiên, trong thực tế các Trại giam, Trại tạm giam chưa thật sự thực hiện tốt quy định này.

- Luật Đặc xá ngày 21/11/2007 của Quốc Hội chỉ quy định trách nhiệm của người chấp hành hình phạt tù để được xem xét đặc xá  “Chấp hành đầy đủ hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác sau khi được đặc xá” (khoản 3, Điều 13 Luật Đặc xá); “Cam kết không vi phạm pháp luật, tiếp tục chấp hành đầy đủ hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác sau khi được đặc xá” (khoản 4, điều 14 Luật Đặc xá) mà chưa quy định ràng buộc người chấp hành hình phạt tù theo hướng xét thái độ và kết quả thi hành nghĩa vụ dân sự là một trong những điều kiện bắt buộc để xem xét đặc xá. Vì vậy, việc tổ chức thi hành án dân sự của chấp hành viên cơ quan Thi hành án dân sự đối với người chấp hành hình phạt tù sau khi đặc xá rất khó khăn, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác thi hành án dân sự.

Để công tác đặc xá được thực hiện tốt, nhằm nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự, góp phần làm giảm đáng kể lượng án dân sự còn tồn đọng tại các cơ quan Thi hành án dân sự; Cục Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Ngãi có một số đề xuất, kiến nghị như sau:

- Cần nghiên cứu, bổ sung pháp luật về thi hành án dân sự và các văn bản pháp luật khác có liên quan quy định về chế tài cụ thể ràng buộc trách nhiệm thi hành phần tài sản trong các bản án hình sự đối với người thân thích (cha, mẹ) của người thành niên phạm tội chưa có điều kiện thi hành án còn sống phụ thuộc vào gia đình (trước khi phạm tội và đi thụ hình); Cần nghiên cứu việc quản lý thu nhập của phạm nhân trong quá trình lao động, sản xuất ở các Trại cải tạo theo hướng có thể trích một phần thu nhập để đảm bảo thi hành án dân sự; đồng thời nghiên cứu xây dựng quy định về chế độ lao động bắt buộc (lao động công ích) đối với trường hợp người phải thi hành án không có tài sản (kể cả phạm nhân khi ra tù chưa có công ăn việc làm) để tạo điều kiện cho họ có thu nhập và có thể khấu trừ thi hành án.

- Nghiên cứu, bổ sung pháp luật về Thi hành án hình sự quy định trách nhiệm của Tòa án ra Quyết định thi hành án phạt tù và trách nhiệm của Trại giam, Trại Tam giam nơi tiếp nhận hình phạt tù phải có trách nhiệm gửi Quyết định và Thông báo cho cơ quan Thi hành án dân sự cùng cấp với Tòa án xét xử bản án sơ thẩm, để cơ quan Thi hành án dân sự biết được nơi chấp hành hình phạt tù của người phải thi hành án dân sự, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan Thi hành án dân sự trong việc xác định nơi chấp hành hình phạt tù và trong việc tổ chức thi hành án dân sự đối với người thi hành án đang chấp hành hình phạt tù.

- Cần ban hành Quy chế phối hợp giữa cơ quan Thi hành án dân sự với Trại giam, Trại tạm giam trong việc cung cấp thông tin của người đang chấp hành hình phạt tù; việc thu, nộp các khoản tiền phải thi hành án của người đang chấp hành hình phạt tù… nhằm tăng cường công tác phối hợp và trách nhiệm của cơ quan Thi hành án và Trại giam, Trại Tạm giam trong việc thi hành án dân sự.

- Đề nghị cấp có thẩm quyền bổ sung Pháp luật về Đặc xá thêm quy định: về điều kiện xét miễn, giảm thời gian chấp hành hình phạt tù theo hướng xét thái độ và kết quả thi hành nghĩa vụ dân sự là một trong những điều kiện bắt buộc để xem xét miễn, giảm thời gian chấp hành hình phạt lập hồ sơ đề nghị xét đặc xá kiên quyết không làm thủ tục đề nghị xét đặc xá đối với người đang chấp hành hình phạt tù.

Phạm Huy Ân