Ngày 23/8/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về tiếp tục đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Văn kiện quan trọng này xác định chuyển đổi số là phương thức phát triển mới, là công cụ quản trị hiện đại để xây dựng đất nước phát triển nhanh, bền vững, tạo ra sự chuyển biến toàn diện trên mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội.
Trong lĩnh vực tư pháp, đặc biệt là thi hành án dân sự (THADS), chuyển đổi số tiếp tục được khẳng định là “động lực chiến lược” trong Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Sự kết hợp giữa hai nghị quyết quan trọng này đang mở ra cơ hội đột phá để hiện đại hóa công tác thi hành án dân sự, đưa hoạt động này phát triển theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả. I. Nghị quyết 57-NQ/TW – trụ cột chiến lược kiến tạo hệ sinh thái chuyển đổi số quốc gia
Nghị quyết số 57-NQ/TW là văn kiện mang tính cột mốc, tạo nền tảng tư tưởng – chính trị cho giai đoạn phát triển mới của đất nước dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Nếu Nghị quyết 52-NQ/TW (năm 2019) đặt nền móng cho chủ trương chủ động tham gia Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thì Nghị quyết 57-NQ/TW tiếp tục nâng tư duy đó lên tầm chiến lược phát triển quốc gia, coi chuyển đổi số là động lực tăng trưởng mới, là “mạch máu” kiến tạo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại.
1. Chuyển đổi căn bản tư duy – từ “ứng dụng công nghệ” sang “chuyển đổi số cấu trúc”
Nghị quyết 57-NQ/TW đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy ở cấp độ hệ thống: không chỉ dừng ở việc đưa công nghệ vào các quy trình thủ công, mà là tái thiết kế toàn bộ hoạt động quản lý, điều hành trên nền tảng số, dựa trên triết lý dữ liệu số, quy trình số và quản trị số.
Triết lý mới này được thể hiện trên ba phương diện:
Một là, dữ liệu là tài sản chiến lược của quốc gia, có giá trị như một nguồn tài nguyên đặc biệt, phải được thống nhất quản lý, khai thác, bảo vệ.
Hai là, thuật toán và hệ thống phân tích dữ liệu trở thành công cụ quan trọng trong hoạch định chính sách, ra quyết định quản lý, thay đổi cách thức điều hành truyền thống.
Ba là, quy trình số thay thế quy trình thủ công, hướng tới vận hành theo thời gian thực, giảm tối đa độ trễ, giảm phụ thuộc vào “giấy tờ – hồ sơ” thủ công.
Định hướng này đánh dấu sự chuyển dịch từ tư duy hành chính quản lý sang tư duy quản trị hiện đại, trong đó minh bạch, công khai, trách nhiệm giải trình được coi là chuẩn mực bắt buộc. Đối với các cơ quan tư pháp, trong đó có thi hành án dân sự – vốn nhiều năm vận hành trên nền tảng hồ sơ giấy, quy trình thủ công – yêu cầu này mang ý nghĩa hết sức sâu sắc và cấp thiết.
2. Đột phá thể chế – hoàn thiện chính sách cho dữ liệu, hạ tầng số và đổi mới sáng tạo
Nghị quyết 57-NQ/TW đặt nhiệm vụ hoàn thiện thể chế lên hàng đầu, khẳng định điều kiện tiên quyết của chuyển đổi số không phải ở thiết bị, phần mềm, mà là hành lang pháp lý đủ mạnh, đủ mở, đủ linh hoạt.
Nghị quyết yêu cầu:
(1). Hoàn thiện thể chế về dữ liệu số, an ninh, an toàn, bảo mật thông tin;
(2). Xây dựng cơ chế chia sẻ, liên thông dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước, khắc phục tình trạng “cát cứ dữ liệu”;
(). Ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây, công nghệ chuỗi khối (Blockchain);
(4). Thí điểm mô hình “sandbox” để thử nghiệm cơ chế, chính sách cho đổi mới sáng tạo.
Đối với lĩnh vực thi hành án dân sự, yêu cầu thể chế hóa Nghị quyết 57-NQ/TW có ý nghĩa đặc biệt quan trọng: lần đầu tiên, dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) dành một điều riêng quy định về chuyển đổi số, coi hồ sơ điện tử, quyết định điện tử, biên lai điện tử, chữ ký số có giá trị pháp lý đầy đủ, tạo nền tảng để “thi hành án điện tử” trở thành phương thức chính, không còn là giải pháp tình thế.
3. Xây dựng hệ sinh thái dữ liệu quốc gia – nền tảng vận hành từ kinh tế, xã hội đến tư pháp
Một trụ cột quan trọng của Nghị quyết 57-NQ/TW là xây dựng hệ sinh thái dữ liệu quốc gia thống nhất, đồng bộ, kết nối xuyên suốt giữa các bộ, ngành, địa phương.
Đối với hoạt động thi hành án dân sự, đây là yêu cầu mang tính cách mạng, bởi công tác này chịu tác động và phụ thuộc đồng thời vào nhiều cơ quan: Tòa án, Viện kiểm sát; Ngân hàng, cơ quan thuế; Cơ quan đăng ký đất đai, đăng ký doanh nghiệp; Cơ quan quản lý dân cư, công chứng…
Khi các cơ sở dữ liệu này được kết nối, việc xác minh điều kiện thi hành án, phong tỏa tài khoản, kê biên, định giá, bán đấu giá tài sản… sẽ diễn ra nhanh hơn, chính xác hơn, minh bạch hơn, giảm tối đa sự can thiệp thủ công, hạn chế nguy cơ tiêu cực, can thiệp không chính đáng.
Nghị quyết 57-NQ/TW đồng thời xác định nhiệm vụ xây dựng các nền tảng số dùng chung, hạ tầng liên thông quốc gia, cơ chế khai thác dữ liệu phục vụ chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, các bộ, ngành, trong đó có Bộ Tư pháp và Tổng cục THADS, bảo đảm chuyển đổi số trong thi hành án dân sự được triển khai đúng hướng, bền vững, hiệu quả.
4. Củng cố Nhà nước pháp quyền XHCN bằng quản trị số – minh bạch, hiệu lực, chống tiêu cực
Nghị quyết 57-NQ/TW khẳng định chuyển đổi số không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà là phương thức phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực hiệu quả, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Thông qua dữ liệu số, lưu vết điện tử, quy trình tự động hóa, Nghị quyết hướng tới:
- Xóa bỏ “vùng xám” trong giải quyết thủ tục hành chính;
- Giảm tối đa tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ với người dân, doanh nghiệp;
- Tăng cường giám sát nội bộ và giám sát của Nhân dân;
- Nâng cao trách nhiệm giải trình, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong thực thi công vụ.
Với lĩnh vực thi hành án dân sự – nơi liên quan trực tiếp đến tài sản, quyền lợi kinh tế, dễ phát sinh khiếu nại, tố cáo – tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW chính là chìa khóa để chuẩn hóa hoạt động nghiệp vụ; minh bạch hóa tài chính thi hành án; kiểm soát chặt chẽ quyền lực của chấp hành viên, thủ trưởng cơ quan; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị của cơ quan thi hành án các cấp.
Kết thúc kỳ 1, có thể khẳng định: Nghị quyết 57-NQ/TW không chỉ định hình chiến lược chuyển đổi số quốc gia, mà còn đặt ra chuẩn mực mới cho tư duy quản trị hiện đại của bộ máy nhà nước, làm cơ sở chính trị – pháp lý để ngành Thi hành án dân sự bước vào giai đoạn cải cách toàn diện trên nền tảng số.
Kỳ sau: Chuyển đổi số – động lực hiện đại hóa công tác thi hành án dân sự và ba đột phá lớn trong Dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi).