Ngày 25 tháng 6 năm 2025 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 158/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội về bảo hiểm xã hội bắt buộc. Nghị định này gồm 05 chương, 17 điều và có hiệu lực từ ngày 01/7/2025.
Nghị định 158/2025/NĐ-CP có một số điểm mới quan trọng của bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động. Trong bối cảnh pháp lý mới, việc nắm rõ những thay đổi này là điều cần thiết để đảm bảo tuân thủ đúng quy định và chủ động trong việc tham gia BHXH. Ngoài ra, nghị định cũng quy định về đối tượng tham gia, mức đóng, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, tạm dừng đóng BHXH khi người lao động bị tạm đình chỉ công việc, và chế độ hưu trí đối với người vừa tham gia BHXH tự nguyện vừa tham gia BHXH bắt buộc
Một số điểm mới nổi bật như sau:
1. Mở rộng đối tượng tham gia: Nghị định mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm cả người quản lý doanh nghiệp không hưởng lương và chủ hộ kinh doanh cá thể.
- Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh là đối tượng mới phải tham gia BHXH bắt buộc từ 01/7/2025 theo Luật BHXH.
Tại khoản 2 Điều 3 Nghị định 158 đã hướng dẫn cụ thể về trường hợp chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai;
Chộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh không thuộc đối tượng trên thì tham gia BHXH bắt buộc từ ngày 01/7/2029.
Trường hợp chủ hộ kinh doanh thuộc nhiều đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh đồng thời thuộc đối tượng quy định tại một trong các điểm b, c, d, đ, e, i, a, l, k, n, h và g khoản 1 Điều 2 của Luật BHXH thì tham gia BHXH bắt buộc theo đối tượng tương ứng quy định tại điểm b, c, d, đ, e, i, a, l, k, n, h hoặc g khoản 1 Điều 2 của Luật BHXH theo thứ tự đến trước.
- Người quản lý doanh nghiệp không hưởng lương chính thức thuộc diện đối tượng mới tham gia BHXH bắt buộc từ 01/7/2025 theo quy định tại điểm n khoản 1 Điều 2 Luật BHXH. Theo đó hướng dẫn tại điểm b khoản 3 Điều 3 Nghị định 158/2025/NĐ-CP, nếu các cá nhân này đồng thời thuộc nhiều nhóm đối tượng quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật BHXH, thì việc tham gia BHXH sẽ được xác lập theo thứ tự ưu tiên tương ứng với nhóm được liệt kê trước trong quy định, nhằm bảo đảm tính thống nhất và tránh trùng lặp nghĩa vụ.
Việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH nhằm tăng cường độ bao phủ an sinh xã hội, bảo vệ quyền lợi cho người lao động, đặc biệt là những người thuộc nhóm đối tượng trước đây chưa được tham gia hoặc gặp khó khăn trong việc tham gia BHXH. Hướng đến việc đảm bảo an sinh lâu dài cho người lao động, bao gồm cả những người làm việc theo hình thức phi chính thức.
2. Đối tượng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc
Thử việc không phải đóng BHXH: Tại khoản 5 Điều 3 Nghị định này cũng nêu người lao động thử việc theo hợp đồng thử việc theo quy định của pháp luật lao động không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.
Điểm mới này nhằm làm rõ ranh giới giữa hợp đồng thử việc hợp pháp với những thỏa thuận lao động khác mang bản chất của quan hệ làm việc có trả công, trả lương, chịu sự điều hành, giám sát những trường hợp này vẫn thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH theo điểm a khoản 1 Điều 2 Luật BHXH. Việc phân biệt rõ ràng sẽ giúp người sử dụng lao động và người lao động tránh được cách hiểu sai, từ đó đảm bảo thực hiện đúng nghĩa vụ pháp luật về bảo hiểm.
3. Hướng dẫn mới về tiền lương làm căn cứ đóng BHXH:
Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 31 của Luật BHXH là tiền lương tháng, bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương (không biến động) và các khoản bổ sung trả thường xuyên và ổn định khác, không tính các khoản mang tính biến động theo năng suất hiệu quả.
Tại điều 7 Nghị định 158 đã cụ thể hóa một số nội dung trọng yếu liên quan đến tiền lương làm căn cứ đóng BHXH đảm bảo thống nhất trong việc áp dụng và minh bạch về nghĩa vụ của người sử dụng lao động và người lao động với một số quy định mới như sau:
- Đối với người lao động làm việc không trọn thời gian: Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc là tiền lương tính trong tháng theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động bắt buộc là tiền lương tính trong tháng theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động.
Trường hợp trong hợp đồng lao động thỏa thuận lương theo giờ thì tiền lương tính trong tháng bằng tiền lương theo giờ nhân với số giờ làm việc trong tháng theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động;
Trường hợp trong hợp đồng lao động thỏa thuận lương theo ngày thì tiền lương tính trong tháng bằng tiền lương theo ngày nhân với số ngày làm việc trong tháng theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động;
Trường hợp trong hợp đồng lao động thỏa thuận lương theo tuần thì tiền lương tính trong tháng bằng tiền lương theo tuần nhân với số tuần làm việc trong tháng theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động.
- Đối với người quản lý doanh nghiệp có hưởng lương: Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc là tiền lương mà đối tượng này được hưởng theo quy định của pháp luật.
- Trường hợp lương bằng ngoại tệ thì quy đổi sang tiền Đồng Việt Nam theo tỷ giá bình quân mua vào theo hình thức chuyển khoản của Đồng Việt Nam với ngoại tệ do 4 ngân hàng thương mại có vốn Nhà nước công bố tại thời điểm cuối ngày của ngày 02/01 cho 06 tháng đầu năm và ngày 01/07 cho 06 tháng cuối năm trường hợp các ngày này trùng vào ngày lễ, ngày nghỉ thì lấy tỷ giá của ngày làm việc tiếp theo liền kề.
Nghị định 158 hướng tới việc cập nhật, hoàn thiện các quy định về tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, đảm bảo quyền lợi của người lao động và sự ổn định của hệ thống BHXH trong bối cảnh có nhiều thay đổi về kinh tế và chính sách.
4. Thay thế mức lương cơ sở
Điều 5 Nghị định 158 đã cụ thể hóa khái niệm và nguyên tắc xác định mức tham chiếu cơ sở để tính toán mức đóng, mức hưởng của một số chế độ BHXH cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động như sau:
- Mức tham chiếu là mức tiền do Chính phủ quyết định dùng để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH quy định trong Luật BHXH.
- Khi chưa bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu quy định tại Luật BHXH bằng mức lương cơ sở. Tại thời điểm mức lương cơ sở chính thức bị bãi bỏ thì mức tham chiếu không được thấp hơn mức lương cơ sở cuối cùng đã áp dụng trước đó.
- Sau khi mức lương cơ sở bị bãi bỏ thì mức tham chiếu được Chính phủ điều chỉnh căn cứ trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và quỹ BHXH.
Việc thay thế mức lương cơ sở bằng mức tham chiếu theo Nghị định 158 nhằm tính toán mức đóng và mức hưởng các chế độ BHXH cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động. Từ ngày 1/7/2025, mức lương cơ sở sẽ bị bãi bỏ và thay thế bằng mức tham chiếu, đảm bảo tính thống nhất và minh bạch trong việc xác định các khoản đóng góp và hưởng các chế độ BHXH, nhằm đảm bảo tính ổn định và phù hợp với tình hình kinh tế, xã hội, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý.
5. Điều chỉnh quy định về truy thu, truy đóng BHXH bắt buộc
Điều 8 Nghị định 158 đã cập nhật và mở rộng phạm vi các trường hợp về truy thu, truy đóng BHXH bắt buộc nhằm tăng tính bao quát và phù hợp với thực tiễn phát sinh trong quan hệ lao động. Cụ thể:
- Mở rộng các trường hợp phải truy thu, truy đóng BHXH như:
+ Việc điều chỉnh tăng tiền lương có hiệu lực hồi tố, làm thay đổi mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc;
+ Người lao động Việt Nam đi làm việc tại nước ngoài, nếu được gia hạn hoặc ký mới hợp đồng tại nước tiếp nhận, sẽ thực hiện truy đóng BHXH sau khi về nước.
+ Bổ sung trường hợp chủ hộ kinh doanh, người quản lý doanh nghiệp có hưởng lương không đóng BHXH đúng thời hạn quy định tại điểm b khoản 4 Điều 33 Luật BHXH 2024, sẽ phải thực hiện truy đóng theo quy định mới.
So với Nghị định 115/2015/NĐ-CP trước đây, nội dung sửa đổi lần này thể hiện bước tiến trong việc kiểm soát chặt chẽ các trường hợp phát sinh nghĩa vụ đóng BHXH nhằm đảm bảo công bằng và tránh thất thoát quỹ BHXH.
- Rút ngắn thời hạn truy đóng BHXH bắt buộc để không bị tính lãi chậm đóng:
+Một thay đổi đáng chú ý là rút ngắn thời gian truy đóng BHXH để được miễn tính lãi. Như thời hạn truy đóng theo quy định mới được giới hạn là đến hết ngày cuối cùng của tháng kế tiếp kể từ tháng ban hành quyết định điều chỉnh tăng tiền lương. Trước đây theo Nghị định 115 quy định là sau 6 tháng kể từ ngày có quyết định điều chỉnh tăng tiền lương tháng đóng BHXH cho người lao động.
+ Đối với chủ hộ kinh doanh và người quản lý doanh nghiệp có hưởng lương không hoàn tất nghĩa vụ BHXH đúng thời hạn quy định, số tiền truy thu sẽ bao gồm hai phần: Toàn bộ số tiền phải đóng BHXH bắt buộc còn thiếu; Phần tiền lãi phát sinh, tính bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền BHXH bắt buộc phải đóng và số ngày đóng sau thời hạn đóng BHXH chậm nhất.
Việc điều chỉnh quy định về truy thu, truy đóng BHXH bắt buộc nhằm đảm bảo quyền lợi cho người lao động, đồng thời tạo sự minh bạch và công bằng trong việc thực hiện chính sách BHXH.
6. Quy định mới về tạm dừng đóng BHXH bắt buộc khi người lao động bị tạm đình chỉ công việc
Đây là nội dung mới quy định tại Điều 11 Nghị định 158, trường hợp Người lao động mà bị tạm đình chỉ công việc từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng thì việc tạm dừng đóng BHXH bắt buộc được thực hiện như sau:
- Tạm dừng nghĩa vụ đóng BHXH trong thời gian đình chỉ: Trong thời gian người lao động bị tạm đình chỉ công việc từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng thì người lao động và người sử dụng lao động sẽ được tạm dừng đóng BHXH bắt buộc trong khoản thời gian này;
- Trường hợp được trả đủ lương cho thời gian đình chỉ:
Sau thời gian tạm đình chỉ công việc từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng mà người lao động được người sử dụng lao động trả đủ tiền lương cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc thì thực hiện việc đóng bù BHXH bắt buộc cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc.
Thời hạn đóng bù chậm nhất là ngày cuối cùng của tháng tiếp theo tháng kết thúc việc tạm dừng đóng. Số tiền đóng bù của những tháng tạm dừng đóng bằng số tiền phải đóng BHXH bắt buộc theo quy định tại Điều 33 và Điều 34 của Luật BHXH.
Trường hợp sau thời hạn đóng bù chậm nhất, người sử dụng lao động và người lao động mới đóng bù cho những tháng tạm dừng đóng thì thực hiện theo quy định tại Điều 40 và Điều 41 của Luật BHXH;
- Trường hợp không được trả đủ lương
Trường hợp sau thời gian tạm đình chỉ công việc từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng mà người lao động không được người sử dụng lao động trả đủ tiền lương cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc thì không thực hiện việc đóng bù BHXH bắt buộc cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc.
Việc quy định tạm dừng đóng BHXH bắt buộc nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính cho người sử dụng lao động trong thời gian người lao động không làm việc và không hưởng lương, đồng thời vẫn đảm bảo quyền lợi BHXH cho người lao động khi họ quay trở lại làm việc.
7. Hướng dẫn chế độ hưu trí với người vừa đóng BHXH tự nguyện vừa đóng BHXH bắt buộc
Theo Điều 17 Nghị định 158 hướng dẫn mới về xác định chế độ hưu trí đối với người vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện vừa đóng BHXH bắt buộc như sau:
- Người lao động có từ đủ 15 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên nếu thuộc đối tượng quy định tại Điều 64 của Luật BHXH hoặc có từ đủ 20 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên nếu thuộc đối tượng quy định tại Điều 65 của Luật BHXH thì điều kiện, mức hưởng lương hưu thực hiện theo chính sách BHXH bắt buộc.
- Người vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc mà tham gia BHXH tự nguyện trước ngày 01/01/2021 và đủ 20 năm đóng BHXH tự nguyện trở lên thì điều kiện về tuổi hưởng lương hưu là đủ 60 tuổi đối với nam, đủ 55 tuổi đối với nữ.
Việc hướng dẫn chế độ hưu trí nhằm đảm bảo quyền lợi hưu trí công bằng, linh hoạt cho người lao động có quá trình tham gia BHXH đa dạng, đồng thời khuyến khích người dân tham gia BHXH để đảm bảo quyền lợi.
Những điểm mới trong chính sách BHXH theo Nghị định 158 nhằm góp phần hoàn thiện khung pháp lý, đảm bảo quyền lợi cho người lao động và trách nhiệm của người sử dụng lao động. Việc hiểu rõ và tuân thủ đúng các nội dung mới sẽ giúp cá nhân, tổ chức chủ động thích ứng với thay đổi trong chính sách an sinh xã hội.