Bài viết này nghiên cứu, trao đổi về kết quả thực hiện Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sau đây viết tắt là Luật TNBTCNN) kể từ khi Luật có hiệu lực (01/7/2018) đến nay trong Hệ thống thi hành án dân sự (THADS); đánh giá những tồn tại, hạn chế; làm rõ nguyên nhân khách quan và chủ quan; trên cơ sở đó đề xuất một số nội dung sửa đổi, bổ sung và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bồi thường nhà nước trong lĩnh vực THADS.
I. Thực tiễn thi hành pháp luật về TNBTCNN
1. Kết quả đạt được trong triển khai thực hiện pháp luật về TNBTCNN trong hoạt động THADS
1.1. Xây dựng, thực hiện Kế hoạch công tác BTNN trong hoạt động THADS
Xác định BTNN là một trong những chủ trương, chính sách nhằm nâng cao chất lượng hoạt động công vụ, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, vì vậy, công tác BTNN luôn được các cơ quan THADS quan tâm, chú trọng. Trên cơ sở Kế hoạch công tác BTNN hàng năm của Bộ Tư pháp, Cục Quản lý THADS đã đưa nhiệm vụ công tác BTNN trong lĩnh vực THADS vào Kế hoạch công tác năm của Cục, theo đó, giao nhiệm vụ cụ thể về công tác BTNN đối với đơn vị chuyên môn có chức năng tham mưu quản lý công tác này tại Cục và đối với cơ quan THADS địa phương, như: (1) triển khai thi hành Luật TNBTCNN năm 2017 trong toàn hệ thống THADS; (2) hướng dẫn, chỉ đạo giải quyết kịp thời các vụ việc đã phát sinh yêu cầu BTNN theo quy định của pháp luật, xem xét trách nhiệm hoàn trả đối với các vụ việc đã được cấp kinh phí; (3) tổng hợp, báo cáo kết quả giải quyết các vụ việc BTNN trong lĩnh vực THADS.
1.2. Công tác xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện thể chế về BTNN
Nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về công tác BTNN, Cục Quản lý THADS đã thường xuyên phối hợp chặt chẽ với Cục BTNN (nay là Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường nhà nước) tham gia góp ý, xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật TNBTCNN năm 2009 và Luật TNBTCNN năm 2017[1]; đồng thời, để hướng dẫn các cơ quan THADS địa phương thực hiện thống nhất các quy định của pháp luật về BTNN trong hoạt động THADS, Tổng cục THADS (nay là Cục Quản lý THADS) đã xây dựng và ban hành Quy trình giải quyết BTNN trong hoạt động THADS. Có thể nói với hệ thống các quy định pháp luật tương đối hoàn thiện đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng để đưa hoạt động giải quyết BTNN trong hoạt động THADS đi vào nền nếp.
Hằng năm, Tổng cục THADS (nay là Cục Quản lý THADS) đều ban hành hoặc tham mưu Bộ Tư pháp ban hành văn bản hướng dẫn, chỉ đạo các cơ quan THADS địa phương thực hiện công tác BTNN, các biện pháp giảm thiểu nguy cơ phát sinh TNBTNN[2]; đối với từng vụ việc cụ thể, ngay từ khi phát sinh căn cứ BTNN và trong quá  trình giải quyết yêu cầu BTNN của công dân, Cục Quản lý THADS đã chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc các cơ quan quản lý người thi hành công vụ giải quyết việc BTNN theo đúng quy định của pháp luật[3].
1.3. Công tác quán triệt, tuyên truyền, phổ biến Luật và văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành trong hệ thống thi hành án
Ngay khi Luật TNBTCNN năm 2017 và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật TNBTCNN năm 2017 có hiệu lực pháp luật, Tổng cục THADS - nay là Cục Quản lý THADS (sau đây gọi là Cục Quản lý THADS) đã tổ chức Hội nghị quán triệt các điểm mới của Luật TNBTCNN năm 2017 đến toàn thể cán bộ, công chức trong toàn hệ thống THADS. Bên cạnh việc chủ động triển khai quán triệt, Cục Quản lý THADS tiếp tục phối hợp với Cục BTNN - nay là Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường nhà nước (sau đây gọi là Cục Đăng ký GDBĐ và BTNN) tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng, nghiệp vụ giải quyết BTNN trong hoạt động THADS.
Ngoài ra, công tác tuyên truyền, phổ biến Luật TNBTCNN năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành tại các cơ quan THADS trong các năm qua luôn được Cục Quản lý THADS quan tâm, chú trọng chỉ đạo bằng cách lồng ghép vào các Hội nghị chuyên đề, triển khai công tác, họp giao ban, các bài viết về công tác BTNN đăng tải trên Trang thông tin THADS các tỉnh, thành phố và Cổng thông tin của Cục Quản lý THADS.
Định kỳ hàng năm, Cục Quản lý THADS đều tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng, giải quyết BTNN trong hoạt động THADS. Với các biện pháp tuyên truyền, phổ biến đồng bộ đã góp phần nâng cao hiểu biết các quy định pháp luật về BTNN.
1.4. Kết quả thực hiện và phối hợp giữa các cơ quan THADS ở địa phương với cơ quan quản lý nhà nước về công tác BTNN ở trung ương (Cục Quản lý THADS, Bộ Tư pháp) và với cơ quan quản lý nhà nước về công tác BTNN ở địa phương (Sở Tư pháp) trong hoạt động THADS.
Cục Quản lý THADS đã có Công văn hướng dẫn các cơ quan THADS trong việc phối hợp với Sở Tư pháp trong việc báo cáo thống kê công tác BTNN, cung cấp thông tin các vụ việc và xin hướng dẫn nghiệp vụ, đảm bảo việc giải quyết yêu cầu bồi thường của người bị thiệt hại đúng quy định, thời hạn[4]. Đối với từng vụ việc cụ thể, Cục Quản lý THADS cũng đã có chỉ đạo chi tiết việc phối hợp trong báo cáo, cung cấp thông tin, xin hướng dẫn nghiệp vụ khi có khó khăn, vướng mắc trong quá trình giải quyết BTNN.
Công tác phối hợp đã được các cơ quan triển khai thực hiện kịp thời, chặt chẽ trong tất cả các giai đoạn từ quá trình giải quyết BTNN, xác định cơ quan giải quyết bồi thường, cung cấp thông tin, báo cáo thống kê vụ việc BTNN phát sinh tại cơ quan THADS. Tại nhiều địa phương cơ quan THADS, Sở Tư pháp và một số sở, ban ngành có liên quan, từ đó, thống nhất phương án giải quyết dứt điểm các vụ việc phức tạp, tồn đọng, kéo dài.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 73 Luật TNBTCNN năm 2017 và Thông tư số 08/2019/TT-BTP ngày 10/12/2019 quy định biện pháp thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác BTNN, theo đó tại địa phương Sở Tư pháp là cơ quan tham mưu giúp UBND cấp tỉnh thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước về công tác BTNN trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và THADS, với các quy định đã hướng dẫn chi tiết công tác phối hợp giữa các cơ quan THADS và Sở Tư pháp địa phương đối với công tác BTNN trong hoạt động THADS.
Căn cứ Kế hoạch phối hợp hàng năm giữa Cục Đăng ký GDBĐ và BTNN và Cục Quản lý THADS, các cơ quan THADS địa phương thường xuyên có báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo của Cục Quản lý THADS và Cục Đăng ký GDBĐ và BTNN . Trên cơ sở đó, các cơ quan quản lý nhà nước sẽ có phương án, giải pháp tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, kịp thời phát hiện, khắc phục, xử lý những hạn chế, yếu kém, góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ việc phát sinh yêu cầu bồi thường thuộc trách nhiệm của cơ quan THADS.
1.5. Tình hình thực hiện các quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong việc gửi các văn bản trong quá trình giải quyết bồi thường và xác định trách nhiệm hoàn trả.
Theo quy định tại khoản 7 Điều 15, khoản 4 Điều 43, khoản 5 Điều 48, khoản 3 Điều 49, khoản 4 Điều 50, khoản 3 Điều 51 và khoản 4 Điều 66 Luật TNBTCNN, trong quá trình giải quyết bồi thường và thực hiện trách nhiệm hoàn trả, các cơ quan THADS là cơ quan trực tiếp quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại đã gửi Sở Tư pháp, Cục Quản lý THADS các văn bản có liên quan theo đúng biểu mẫu, thời hạn. Bên cạnh đó, căn cứ theo các quy định nêu trên, Cục Quản lý THADS cũng đã có văn bản chỉ đạo ngoài việc báo cáo định kỳ thì khi phát sinh vụ việc cụ thể phải kịp thời báo cáo, cung cấp thông tin để Cục Quản lý kịp thời chỉ đạo, giải quyết theo đúng quy định của pháp luật[5].
Thời gian qua, với sự hoàn thiện các quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường của nhà nước, sự phối hợp có hiệu quả của các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực BTNN đã góp phần nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức tại các cơ quan THADS đối với hành vi công vụ của mình khi thực thi nhiệm vụ, từ đó, giảm thiểu nguy cơ phát sinh trách nhiệm BTNN, số vụ việc phải BTNN trong hệ thống cơ quan THADS được hạn chế.

---