Công tác THAHC nói chung, theo dõi THAHC nói riêng tiếp tục được quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp, từ công tác hoàn thiện thể chế, quản lý, chỉ đạo, điều hành đến công tác hướng dẫn nghiệp vụ, thống kê, báo cáo về THAHC, theo dõi THAHC, góp phần đưa công tác THAHC, theo dõi THAHC ngày càng có sự chuyển biến và đi vào thực chất. Hệ thống THADS đã triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm trách nhiệm theo dõi THAHC, thể hiện ở việc các cơ quan THADS đã bảo đảm theo dõi được 100% bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính đã có quyết định buộc thi hành án. Thông qua công tác theo dõi THAHC, Hệ thống các cơ quan THADS đã góp phần nâng cao tỷ lệ bản án, quyết định đã thi hành xong lên hàng năm, kịp thời cung cấp thực trạng THAHC của Chủ tịch UBND, UBND tỉnh nói riêng và của hệ thống hành chính nhà nước nói chung phục vụ cho công tác chỉ đạo, quản lý nhà nước về công tác THAHC của Chính phủ và của Bộ Tư pháp.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, công tác theo dõi THAHC vẫn gặp một số tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân cần được nhìn nhận, đánh giá nhằm có giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác theo dõi THAHC. Trong bài viết này, tác giả xin nêu một số nội dung cụ thể như sau:
Về tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc
Một là, việc chuyển giao bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính (bao gồm quyết định buộc THAHC) từ Tòa án sang cơ quan THADS để theo dõi còn chưa đầy đủ và kịp thời theo đúng quy định của Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP, trong khi đây là cơ sở quan trọng, phát sinh trách nhiệm theo dõi THAHC của các cơ quan THADS.
Hai là, việc thực hiện trách nhiệm theo dõi THAHC của các cơ quan THADS mặc dù ngày càng được các cơ quan THADS quan tâm, chỉ đạo, tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp một số cơ quan THADS chưa thực hiện đầy đủ, kịp thời trách nhiệm theo dõi THAHC được giao, như: chậm đăng tải quyết định buộc THAHC, chậm tổ chức làm việc với người phải thi hành án hoặc chưa kịp thời kiến nghị cơ quan, người có thẩm quyền xử lý trách nhiệm đối với người phải thi hành án.
Ba là, việc vẫn còn nhiều bản án hành chính đã có quyết định buộc THAHC chưa được thi hành xong, điều này phần nào thể hiện công tác theo dõi THAHC của các cơ quan THADS chưa đi sâu vào nội dung vụ việc THAHC, dẫn đến quá trình thực hiện trách nhiệm theo dõi THAHC, các cơ quan THADS chưa tham mưu có hiệu quả cho Ủy ban nhân dân các cấp trong công tác THAHC.
Bốn là, việc theo dõi, nắm bắt tình hình thi hành đối với từng bản án, quyết định của Tòa án và lý do chậm, chưa thi hành có trường hợp chưa được làm rõ trong quá trình theo dõi thi hành các bản án, quyết định của Tòa án… dẫn đến việc chưa phản ánh cụ thể, khách quan thực trạng công tác THAHC tại mỗi địa phương.
Năm là, một số quy định của pháp luật về THAHC chưa được quy định rõ ràng, cụ thể dẫn đến phát sinh khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng trên thực tế, như quy định về thời hạn tự nguyện thi hành án, về thi hành án trong trường hợp bản án tuyên hủy quyết định hành chính, về phạm vi trách nhiệm theo dõi THAHC, về xử lý trách nhiệm trong thi hành án hành chính, về cơ quan tham mưu giúp UBND trong công tác THAHC…
Về nguyên nhân của tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc
Những tồn tại, hạn chế nêu trên xuất phát từ các nguyên nhân khách quan và chủ quan chủ yếu như sau:
Nguyên nhân chủ quan
Một là, nhận thức của một bộ phận Thủ trưởng cơ quan THADS về công tác THAHC và trách nhiệm theo dõi THAHC theo Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP còn chưa đầy đủ, dẫn đến chưa dành sự quan tâm chỉ đạo đúng mức đối với công tác theo dõi THAHC và chưa chủ động tham mưu cấp ủy, chính quyền địa phương lãnh đạo, chỉ đạo quản lý nhà nước và tổ chức THAHC. Đây là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến hạn chế trong công tác theo dõi THAHC của các cơ quan THADS hiện nay.
Hai là, tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức các cơ quan thi hành án dân sự được giao làm nhiệm vụ theo dõi THAHC còn tương đối hạn chế; cơ quan THADS chưa có phòng hay bộ phận riêng thực hiện theo dõi THAHC, việc bố trí, sắp xếp cán bộ, công chức thực hiện theo dõi THAHC còn khó khăn, chủ yếu là kiêm nhiệm và thường xuyên thay đổi nên trong quá trình tổ chức theo dõi THAHC còn có phần lúng túng, hiệu quả chưa cao.
Ba là, công tác phối hợp giữa các cơ quan THADS với các cơ quan, đơn vị hữu quan, cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp đôi khi còn chưa chặt chẽ, chưa kịp thời phối hợp tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác theo dõi THAHC. Nhiều nơi, cơ quan THADS chưa tranh thủ được sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương.
Bốn là, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật TTHC và THAHC nói chung, theo dõi THAHC nói riêng chưa được các cấp, các ngành, kể cả các cơ quan THADS quan tâm đúng mức, dẫn đến cá nhân, tổ chức nhận thức còn hạn chế trong việc chấp hành pháp luật THAHC, theo dõi THAHC. Điều này đã gây không ít khó khăn cho các cơ quan THADS trong việc thực hiện chức năng theo dõi THAHC, ảnh hưởng đến hiệu quả THAHC.
Nguyên nhân khách quan
Một là, cơ chế THAHC theo Luật TTHC năm 2010 đến Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP là cơ chế tự thi hành. Theo đó, người phải thi hành án (thường là các cơ quan hành chính nhà nước) có trách nhiệm tự thi hành án hành chính mà chưa quy định cơ chế chủ thể thứ ba được giao trách nhiệm tổ chức thi hành án, trong khi các biện pháp để buộc người phải thi hành án tổ chức thi hành chưa được thực hiện nghiêm trên thực tế.
Hai là, thể chế pháp luật về THAHC đã từng bước được hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý cho công tác THAHC, tuy nhiên, quá trình triển khai thực hiện phát sinh những vấn đề chưa được quy định rõ, còn nhiều quan điểm, cách hiểu khác nhau giữa các cơ quan, điều này ảnh hưởng đến việc thực hiện theo dõi THAHC của các cơ quan THADS.
Ba là, THAHC là lĩnh vực rất phức tạp, đặc biệt là khi việc THAHC liên quan đến việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, các quyết định giải quyết tranh chấp, giải quyết khiếu nại về đất đai (chiếm tỷ lệ 90% các vụ việc hành chính bị khiếu kiện) để thi hành dứt điểm đòi hỏi phải trải qua nhiều công đoạn, thủ tục với sự tham gia của nhiều cơ quan, đơn vị do pháp luật quản lý hành chính chuyên ngành quy định dẫn đến quá trình THAHC thường bị kéo dài.
Bốn là, theo quy định của Luật TTHC năm 2015, cơ quan THADS có trách nhiệm theo dõi THAHC đối với người phải thi hành án là Chủ tịch UBND, UBND, trong khi Hệ thống THADS là hệ thống cơ quan thuộc Trung ương đặt tại địa phương, chịu sự lãnh đạo về công tác Đảng ở địa phương và các quan hệ phối hợp, phụ thuộc khác với cấp ủy, chính quyền địa phương trong hoạt động THADS dẫn đến thực trạng không ít các cơ quan THADS, Chấp hành viên chưa quyết liệt trong việc kiến nghị cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý trách nhiệm đối với người phải thi hành án.
Năm là, một số bản án hành chính của Tòa án có nội dung tuyên chung chung, chưa rõ ràng, không cụ thể, thiếu tính thuyết phục và không khả thi trên thực tế. Điều này, vừa gây lúng túng cho người phải THAHC trong việc tổ chức thi hành bản án, vừa gây khó khăn cho cơ quan THADS trong việc theo dõi THAHC, Viện kiểm sát trong việc kiểm sát việc thi hành án hành chính.
Về giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác theo dõi THAHC trong thời gian tới
Để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác theo dõi THAHC trong năm 2022 và các năm tiếp theo, đòi hỏi phải có các giải pháp căn cơ, đồng bộ, phù hợp với thực tiễn, cụ thể như sau:
Đối với Tổng cục THADS cần thực hiện các giải pháp sau:
Một là, tiếp tục tham mưu Bộ Tư pháp giúp Chính phủ có các giải pháp tổng thể, lâu dài nhằm nâng cao hiệu quả công tác THAHC nói chung và công tác theo dõi THAHC nói riêng, trong đó tập trung hoàn thiện hơn nữa về thể chế THAHC, theo dõi THAHC và triển khai, tổ chức thi hành nghiêm túc các quy định của pháp luật THAHC và theo dõi THAHC. Tham mưu Bộ Tư pháp giúp Chính phủ phối hợp chặt chẽ với Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các cơ quan hữu quan trong công tác THAHC, theo dõi THAC.
Hai là, tiếp tục chỉ đạo, hướng dẫn Hệ thống THADS tổ chức thực hiện nghiêm túc, hiệu quả các quy định của Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP, Chỉ thị số 26/CT-TTg ngày 15/11/2019 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường chấp hành pháp luật TTHC và THAHC, bảo đảm các cơ quan THADS thực hiện theo dõi có hiệu quả 100% bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính đã có quyết định buộc THAHC.
Ba là, tham mưu Bộ Tư pháp thành lập các Đoàn kiểm tra liên ngành hoặc báo cáo, xin ý kiến Lãnh đạo Bộ chủ động tổ chức các buổi làm việc giữa Tổng cục THADS với UBND, Chủ tịch UBND các cấp. trong đó cần tập trung làm rõ nguyên nhân những tồn tại, vi phạm, kiến nghị các biện pháp khắc phục, xử lý trách nhiệm, theo dõi, đôn đốc, kiểm tra đến cùng việc thực hiện các kiến nghị của đoàn kiểm tra. nhằm nâng cao kết quả THAHC, tăng cường vai trò của các cơ quan THADS trong công tác THAHC.
Bốn là, thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ và nâng cao chất lượng hướng dẫn, chỉ đạo nghiệp vụ về công tác theo dõi THAHC nhằm nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ Chấp hành viên, tạo sự thống nhất chung trong việc áp dụng pháp luật về theo dõi THAHC tại các cơ quan THADS trong cả nước; kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc phát sinh liên quan đến công tác theo dõi THAHC.
Năm là, tăng cường và nâng cao hiệu quả kiểm tra việc thực hiện công tác theo dõi THAHC tại các cơ quan THADS, nhất là tại các địa phương có số lượng lớn án hành chính phải thi hành, qua đó, giúp cho người đứng đầu UBND các cấp nhận thức đúng và đủ trách nhiệm của mình trong THAHC ở địa phương; hướng dẫn, tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc và có những giải pháp, kiến nghị để khắc phục những tồn tại, hạn chế trong công tác THAHC, theo dõi THAHC ở các địa phương được kiểm tra nói riêng và cả nước nói chung.
Sáu là, thực hiện chế độ thống kê, báo cáo kịp thời tình hình theo dõi THAHC và kết quả THAHC trên phạm vi cả nước, bảo đảm đánh giá đúng thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công tác THAHC và theo dõi THAHC trên phạm vi toàn quốc.
Bảy là, trên cơ sở kết quả sơ kết 05 năm thi hành Nghị định số 71/2016/NĐ-CP, tham mưu Bộ Tư pháp giúp Chính phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định này nhằm nâng cao hiệu quả công tác THAHC; trên cơ sở đó tham mưu Bộ Tư pháp ban hành các quy trình, quy định về nghiệp vụ theo dõi THAHC và về chế độ tổng hợp, thống kê, báo cáo về THAHC, theo dõi THAHC bảo đảm thống nhất và hiệu quả.
Đối với các cơ quan THADS cần thực hiện các giải pháp sau:
Một là, Cục THADS tập trung thực hiện hoặc chỉ đạo đối với các Chi cục THADS trực thuộc thực hiện có hiệu quả chức năng theo dõi THAHC theo quy định của Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP, đề cao trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan THADS; đồng thời, phối hợp với Sở Tư pháp đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về THAHC dưới những hình thức phù hợp, hiệu quả nhằm nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan THADS, toàn thể công chức thuộc Cục và Chi cục THADS trực thuộc cũng như các tầng lớp nhân dân trên địa bàn về pháp luật THAHC, theo dõi THAHC.
Bên cạnh đó, các Cục THADS cần phải tăng cường kiểm tra việc thực hiện công tác theo dõi THAHC tại Cục và tại các Chi cục THADS, qua đó nhắc nhở, chấn chỉnh các sai phạm, thiếu sót trong công tác theo dõi THAHC tại các cơ quan THADS.
Hai là, chủ động báo cáo, thường xuyên bám sát và tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp và cả hệ thống chính trị đối với công tác THAHC, theo dõi THAHC và kịp thời tham mưu cho cấp ủy, chính quyền cùng cấp thực hiện tốt các quy định của Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP, trong đó, chú trọng việc tham mưu UBND cùng cấp có văn bản chỉ đạo các sở, ban, ngành, UBND cấp huyện thi hành kịp thời, nghiêm túc bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính, chủ động làm việc với các UBND đang có các vụ việc thi hành án hành chính tồn đọng để kiểm tra thực trạng, tham mưu, đề xuất hướng giải quyết căn cơ, hiệu quả; đồng thời, phối hợp chặt chẽ với TAND, VKSND, các cơ quan hữu quan để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác THAHC, theo dõi THAHC trên địa bàn.
Ba là, công chức THADS cần tiếp tục giữ gìn và nâng cao phẩm chất đạo đức công vụ, ý thức trách nhiệm, bản lĩnh chính trị cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác theo dõi THAHC do mình quản lý, không ngại va chạm, nể nang, né tránh trong thực thi công vụ. Bảo đảm tính ổn định, lâu dài trong việc bố trí lãnh đạo phụ trách, công chức được giao nhiệm vụ công tác theo dõi THAHC.
Bốn là, các cơ quan THADS cần nắm chắc từng vụ việc theo dõi THAHC, lý do chậm thi hành án, từ đó, chủ động đề xuất, kiến nghị cấp có thẩm quyền kiểm tra, đôn đốc, chỉ đạo, xử lý trách nhiệm đối người phải thi hành án chậm thi hành án hoặc không chấp hành án hành chính để cấp có thẩm quyền tổ chức kiểm tra, rà soát nhằm xác định nguyên nhân, tập trung tháo gỡ và xem xét, xử lý trách nhiệm theo quy định.

Đối với công chức được giao theo dõi THAHC
Một là, Chấp hành viên cần nhận thức đầy đủ, rõ ràng vai trò, ý nghĩa của công tác THAHC và theo dõi THAHC, trên cơ sở đó nghiên cứu, nắm vững và thực hiện theo đúng quy định của pháp luật về theo dõi THAHC.
Hai là, Chấp hành viên khi được phân công thực hiện theo dõi THAHC cần phải chủ động lập hồ sơ theo dõi THAHC, nghiên cứu, nắm rõ nội dung vụ việc, lý do phát sinh khiếu kiện, trách nhiệm của người phải thi hành án theo bản án tuyên trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch và đề ra giải pháp thực hiện đối với từng hồ sơ theo dõi THAHC; cập nhật và bổ sung đầy đủ các tài liệu thể hiện quá trình THAHC và theo dõi THAHC vào hồ sơ vụ việc theo đúng quy định của Luật TTHC năm 2015 và Nghị định số 71/2016/NĐ-CP.
Ba là, cần thực hiện đúng nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo quy định của pháp luật, tránh việc ngại va chạm, nể nang, né tránh, nhất là khi thực hiện nhiệm vụ tổ chức làm việc với người phải thi hành án là người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước và đề xuất, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền kiểm tra, đôn đốc, chỉ đạo, xử lý trách nhiệm người phải thi hành án theo quy định của pháp luật.
Bốn là, trường hợp phát sinh khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ theo dõi THAHC, Chấp hành viên cần kịp thời báo cáo Lãnh đạo đơn vị để có biện pháp, hướng giải quyết.