Trong những năm vừa qua, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) đã tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực đời sống, kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội. Đứng trước yêu cầu và tác động của CMCN 4.0 mang lại, ngành Tư pháp nói chung và lĩnh vực thi hành án dân sự (THADS) nói riêng đã có nhiều hoạt động nhằm thích ứng với sự thay đổi. Từ đó, mang lại nhiều thành tựu và cũng đặt ra nhiều thách thức trong công tác quản lý, tổ chức hoạt động THADS.
Lịch sử loài người đã và đang trải qua bốn cuộc cách mạng công nghiệp sau:
Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất là giai đoạn từ cuối thế kỷ XVIII với sự phát minh ra động cơ hơi nước và tạo ra sản xuất cơ khí.
Cách mạng công nghiệp lần thứ hai là giai đoạn từ đầu thế kỷ XX với sự xuất hiện của điện lực và tạo ra sản xuất hàng loạt.
Cách mạng công nghiệp lần thứ ba là giai đoạn từ những năm 1970 với sự xuất hiện của điện tử, máy tính, Internet và tạo ra sản xuất tự động.
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư được giới thiệu lần đầu tiên tại Hội chợ triển lãm công nghệ tại Hannover (Đức) và sau đó được tích hợp vào “Kế hoạch hành động chiến lược công nghệ cao” của Chính phủ Đức vào năm 2012. Cuộc CMCN 4.0 được hình thành dựa trên nền tảng của cách mạng số, đặc biệt là sự phổ biến của internet.
Trung tâm của CMCN 4.0 này là sự phát triển đột phá của trí tuệ nhân tạo, robot, internet kết nối vạn vật, điện toán đám mây, khoa học vật liệu, sinh học, công nghệ di động không dây, công nghệ nano, tự động hóa, công nghệ in 3D và những tiến bộ mang tính liên ngành sâu rộng khác. CMCN 4.0 không chỉ là bước tiến đột phá trong lực lượng sản xuất, mà còn đại diện cho sự hòa nhập của đa dạng công nghệ, làm mờ ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số và sinh học.
Cuộc CMCN 4.0 là thông minh hoá, là máy móc thay lao động trí óc. CMCN 4.0 với công nghệ là công nghệ số, chuyển đổi là chuyển đổi số, chuyển đổi mô hình hoạt động, vận hành của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp dựa trên công nghệ số. Công nghệ số xử lý dữ liệu nhiều nên càng nhiều dữ liệu thì càng thông minh. Sự thông minh của hệ thống chủ yếu là do người dùng quyết định chứ không phải do công nghệ gốc, đây là điều khác biệt với các cuộc cách mạng công nghiệp trước. Các công nghệ số tiêu biểu của CMCN 4.0 bao gồm:
Trí tuệ nhân tạo (AI)
Trí tuệ nhân tạo (AI - Artificial Intelligence) là trí tuệ do con người lập trình tạo nên với mục tiêu giúp máy tính có thể tự động hoá các hành vi thông minh như con người. Trí tuệ nhân tạo khác với việc lập trình logic trong các ngôn ngữ lập trình là ở việc ứng dụng các hệ thống học máy (machine learning) để mô phỏng trí tuệ của con người trong các xử lý mà con người làm tốt hơn máy tính.
Theo nghĩa hẹp hơn, trí tuệ nhân tạo nhằm “tăng cường năng lực trí tuệ của con người” và đã có những bước tiến lớn trong vòng 2 thập kỷ vừa qua.
Máy học (Machine Learning) là một lĩnh vực của trí tuệ nhân tạo, liên quan đến việc nghiên cứu và xây dựng các kỹ thuật cho phép các hệ thống tự động "học" từ các dữ liệu để giải quyết các vấn đề cụ thể. Máy học tập trung vào việc sử dụng dữ liệu và thuật toán để bắt chước cách con người học, tiếp đến dần cải thiện tính chính xác. Thông qua các phương pháp thống kê, thuật toán để phân loại hoặc dự đoán, khám phá những chi tiết quan trọng trong các dự án khai thác dữ liệu.
Có thể ví trí tuệ nhân tạo như là hệ thần kinh của con người.
Internet vạn vật (IoT)
Internet vạn vật (IoT) là một công nghệ nền tảng của CMCN 4.0, là mạng kết nối các đồ vật và thiết bị thông qua cảm biến, phần mềm và các công nghệ khác, cho phép các đồ vật và thiết bị thu thập và trao đổi dữ liệu với nhau. Internet vạn vật đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối giữa môi trường thực và môi trường số.
Có thể ví Internet vạn vật như là các giác quan của con người.
Nguyên lý hoạt động cơ bản của Internet vạn vật
Dữ liệu lớn (Bigdata)
Dữ liệu được sinh ra từ hàng tỷ điện thoại thông minh, thiết bị cảm biến kết nối vạn vật và hoạt động của con người trên môi trường mạng. Mỗi một ngày dữ liệu sinh ra có thể lên đến tương đương dữ liệu lưu trữ trong một tỷ đĩa DVD trước đây. Nếu công nghệ trước kia cần một thời gian rất dài để xử lý dữ liệu như vậy thì công nghệ số hiện nay cho phép xử lý, phân tích trong khoảng thời gian ngắn hơn rất nhiều để trích rút ra thông tin, tri thức hoặc đưa ra quyết định một cách phù hợp. Nếu công nghệ trước kia xử lý dữ liệu có cấu trúc thì công nghệ số hiện nay chủ yếu xử lý và phân tích dữ liệu phi cấu trúc. Dữ liệu phi cấu trúc chiếm tới 70-80%, do vậy, chứa nhiều thông tin hơn dữ liệu có cấu trúc.
Có thể ví dữ liệu lớn như bộ não của con người.
Điện toán đám mây (cloud computing)
Điện toán đám mây là một mô hình điện toán bao gồm các tài nguyên như máy chủ, lưu trữ dữ liệu, ứng dụng và dịch vụ mạng được cung cấp thông qua Internet. Quá trình tính toán và lưu trữ diễn ra trên các máy chủ trong trung tâm dữ liệu. Các tổ chức, cá nhân hoàn toàn có thể thuê các tài nguyên này từ những nhà cung cấp dịch vụ đám mây lớn như Amazon Web Services (AWS), Microsoft Azure hay Google Cloud Platform …
Có thể ví điện toán đám mây như là cơ bắp của con người.
Điện toán đám mây
Chuỗi khối (Blockchain)
Chuỗi khối là một chuỗi dữ liệu phân tán trên mạng, gồm các khối thông tin được liên kết với nhau bằng mã hóa và mở rộng theo thời gian. Các chuỗi khối được mã hóa nên bảo mật, được phân tán nên không ai có thể kiểm soát toàn bộ. Vì liên kết nên bất cứ sự sửa đổi nào đều để lại dấu vết, chống chối bỏ. Do vậy, chuỗi khối bảo đảm sự an toàn, tin cậy và minh bạch.
Cách mạng công nghiệp 4.0 giúp thay đổi cơ cấu hệ thống sản xuất; tăng năng suất và hiệu quả lao động; giảm chi phí, tăng lợi nhuận; cải thiện môi trường làm việc, tăng cường sức khỏe người lao động và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, cùng với những lợi ích, CMCN 4.0 cũng mang theo không ít hậu quả, một vài trong số chúng có ảnh hưởng rất rộng lớn, nó phá vỡ cấu trúc thị trường lao động, khiến hàng triệu người mất việc; có nguy cơ liên quan đến bảo mật cá nhân; nguy cơ bị hacker can thiệp vào hệ thống sản xuất, điều hành và gây bất ổn tổ chức. Tuy nhiên, các lợi ích có ý nghĩa nhiều hơn, thúc đẩy quá trình phát triển và vận động của xã hội đã khiến cuộc CMCN 4.0 trở thành “cuộc đua” mang tính toàn cầu./.
Hoàng Thị Vân Anh - Ban Chuyển đổi số và thống kê dữ liệu thi hành án.
Theo Cục Quản lý THADS - Bộ Tư pháp