Thi hành án dân sự tỉnh Đồng Tháp: 75 năm hình thành và phát triển

I. Sơ lược lịch sử hình thành, phát triển của Hệ thống tổ chức Thi hành án dân sự
Trải qua 75 năm hình thành và phát triển, Hệ thống tổ chức Thi hành án dân sự (THADS) nói chung, THADS tỉnh Đồng Tháp nói riêng đã trải qua các thời kỳ, giai đoạn lịch sử phát triển khác nhau, với rất nhiều thăng trầm, biến động và khó khăn khác nhau. Tuy nhiên, toàn Hệ thống đã vững bước vượt qua khó khăn, từng bước kiện toàn, phát triển không ngừng cả về quy mô, tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ; cơ chế pháp lý và hệ thống tổ chức, nhất là giai đoạn kể từ năm 1993 cho đến nay. Có thể khái quát lịch sử hình thành và phát triển Hệ thống THADS như sau:
Ngày 24/01/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành Sắc lệnh số 13/SL, quy định về tổ chức các Tòa án và các ngạch Thẩm phán trong đó, tại khoản 3, Điều 3 của Sắc lệnh quy định: Ban Tư pháp xã có quyền “Thi hành những mệnh lệnh của các Thẩm phán cấp trên”, đây chính là văn bản pháp lý đầu tiên đánh dấu sự ra đời về tổ chức và hoạt động của Hệ thống THADS trong chế độ mới. Tiếp đó, ngày 19/7/1946 Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa ban hành Sắc lệnh số 130/SL về ấn định thể thức thi hành phải ghi trên các bản sao hay trích sao án hoặc mệnh lệnh của Tòa án, giai đoạn này, hoạt động THADS đã trở thành một lĩnh vực công tác của ngành Tư pháp, do Thừa phát lại và Ban Tư pháp xã thực hiện. Thời kỳ này, mặc dù cơ cấu tổ chức còn rất đơn giản, số lượng cán bộ ít và nghiệp vụ còn nhiều mặt hạn chế, song Ban Tư pháp xã và Thừa phát lại đã có nhiều cố gắng trong việc thi hành những bản án, lệnh, mệnh lệnh của Tòa án, góp phần bảo đảm pháp chế của Nhà nước Cách mạng Việt Nam, bước đầu đặt nền móng cho công tác THADS.
Ngày 22/5/1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 85/SL về “Cải cách bộ máy Tư pháp và Luật Tố tụng”. Theo quy định này, Thẩm phán huyện có nhiệm vụ đem chấp hành các án hình về khoản bồi thường hay bồi hoàn và các án hộ, mà chính Toà án huyện hoặc Toà án trên đã tuyên, cho thấy vai trò, vị trí của công tác THADS được nâng cao hơn. Bước sang năm 1960, công tác THADS tiếp tục có thêm bước phát triển mới, theo đó, tại Điều 24 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1960 quy định: “Tại các Tòa án nhân dân địa phương có nhân viên chấp hành án làm nhiệm vụ thi hành những bản án và quyết định dân sự, những khoản xử về bồi thường và tài sản trong các bản án, quyết định hình sự”.
Đến 18/12/1980, Quốc hội Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua bản Hiến pháp năm 1980, lần đầu tiên ghi nhận: “Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm túc chấp hành” (Điều 137). Đây chính là cơ sở pháp lý quan trọng giúp cho Hệ thống THADS có những chuyển biến quan trọng trong lịch sử phát triển của mình trong giai đoạn 1981-1989.
Ngày 03/7/1981, Quốc hội thông qua Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1981, theo đó tại Điều 16 quy định “việc quản lý các Toà án nhân dân địa phương về mặt tổ chức do Bộ trưởng Bộ Tư pháp đảm nhiệm. Bộ trưởng Bộ Tư pháp phối hợp chặt chẽ với Chánh án Toà án nhân dân tối cao trong việc thực hiện nhiệm vụ đó”. Ngày 18/7/1982, Bộ Tư pháp và Tòa án nhân dân tối cao đã ký Thông tư liên ngành số 472/TTLN về công tác quản lý thi hành án, trong đó quy định tại các Tòa án nhân dân cấp tỉnh có Phòng Thi hành án nằm trong cơ cấu bộ máy và biên chế của Tòa án để giúp Chánh án chỉ đạo công tác thi hành án, tại các Tòa án cấp huyện có Chấp hành viên hoặc cán bộ làm công tác thi hành án dưới sự chỉ đạo của Chánh án. Như vậy, đội ngũ cán bộ thi hành án đã được chuyên môn hóa, có chức danh, tiêu chuẩn riêng và chịu trách nhiệm trước Nhà nước về việc thực hiện nhiệm vụ của mình.
Đến ngày 28/8/1989, Pháp lệnh THADS - một văn bản pháp luật trong lĩnh vực THADS có giá trị pháp lý cao nhất, lần đầu tiên được ban hành, đặt cơ sở pháp lý cho việc tăng cường, hoàn thiện tổ chức và hoạt động THADS. Theo quy định của Pháp lệnh và Quy chế Chấp hành viên thì chỉ có Chấp hành viên là người được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các bản án, quyết định của Tòa án (trước đây việc thi hành án ngoài Chấp hành viên còn có thể do cán bộ làm công tác thi hành án thực hiện). Với việc ban hành Pháp lệnh này, đã tạo ra sự phát triển mới trong công tác THADS, xác định THADS là một giai đoạn độc lập trong quá trình xét xử và tổ chức thi hành án.
Trong giai đoạn này, mặc dù cơ chế THADS đã từng bước được hoàn thiện, đội ngũ cán bộ làm công tác này được củng cố, tăng cường một bước, nhưng sự quản lý, chỉ đạo công tác THADS vẫn chưa được hoàn thiện, cơ quan THADS, Chấp hành viên trực thuộc Tòa án, do Tòa án trực tiếp chỉ đạo về nghiệp vụ và chịu trách nhiệm báo cáo cấp trên về kết quả của hoạt động THADS. Tòa án vừa là cơ quan xét xử, vừa là cơ quan làm nhiệm vụ THADS, nhưng do nhiệm vụ trọng tâm của Tòa án là xét xử nên trong một thời gian dài tổ chức và hoạt động THADS chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến chất lượng công tác THA không cao. Với những khó khăn, bất cập như vậy, công tác THADS đứng trước một nhu cầu tất yếu là phải đổi mới một cách căn bản cả về tổ chức lẫn thể chế để đáp ứng nhiệm vụ đặt ra.
Có thể khẳng định một bước ngoặc đi vào lịch sử của Hệ thống THADS là vào năm 1993, khi Quốc hội khóa IX quyết định chuyển giao công tác THADS từ ngành Tòa án nhân dân sang các cơ quan của Chính phủ. Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh THADS ngày 21/4/1993, ngày 02/6/1993 Chính phủ ban hành Nghị định số 30/CP quy định về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan quản lý công tác THADS, cơ quan THADS và Chấp hành viên. Theo quy định của Nghị định số 30/CP, các cơ quan THADS gồm có Phòng Thi hành án thuộc Sở Tư pháp, Đội Thi hành án thuộc Phòng Tư pháp; các Phòng Thi hành án cấp quân khu và tương đương. Ở Trung ương, Cục Quản lý THADS thuộc Bộ Tư pháp có nhiệm vụ tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tư pháp quản lý tổ chức, chỉ đạo hoạt động THADS trong phạm vi toàn quốc. Những cơ sở pháp lý đó đã chính thức đánh dấu sự ra đời, xuất hiện lần đầu tiên của cơ quan THADS trong hệ thống chính trị, tổ chức bộ máy nhà nước của nước ta, với nhiệm vụ chính là tổ chức thi hành các bản án, quyết định của TAND. Kể từ ngày 01/7/1993, Hệ thống tổ chức THADS được xây dựng theo cơ cấu từ Trung ương đến cấp huyện, do Chính phủ thống nhất quản lý, chỉ đạo và Bộ Tư pháp là cơ quan giúp Chính phủ quản lý Nhà nước về công tác THADS.

Cho đến nay, cùng với quá trình đổi mới, phát triển của đất nước, Hệ thống tổ chức THADS có thêm 02 bước phát triển, đánh dấu sự thay đổi lớn là vào ngày 14/01/2004, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh THADS và Chính phủ ban hành Nghị định số 50/2005/NĐ-CP, thời điểm này các cơ quan THADS được thành lập ở địa phương với tên gọi THADS cấp tỉnh và THADS cấp huyện, đã cơ bản tách ra thành cơ quan độc lập không còn trực thuộc Sở Tư pháp và các Phòng Tư pháp như trước đây; năm 2007 thì THADS tỉnh có thêm các Phòng chuyên môn theo Thông tư liên tịch số 01/2007/TTLT-BTP-BNV của Bộ Tư pháp và Bộ Nội vụ. Đặc biệt, năm 2008 với sự ra đời của Luật THADS, văn bản có giá trị pháp lý cao nhất từ trước tới nay, Chính phủ ban hành Nghị định số 74/2009/NĐ-CP ngày 09/9/2009 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật THADS về cơ quan quản lý THADS, cơ quan THADS và công chức làm công tác THADS. Theo đó, Hệ thống tổ chức THADS được xác định rõ hơn theo nguyên tắc quản lý tập trung, thống nhất theo ngành dọc từ Trung ương đến cấp huyện; cụ thể: ở Trung ương Cục THADS thuộc Bộ Tư pháp được nâng lên Tổng cục THADS trực thuộc Bộ Tư pháp, THADS cấp tỉnh được nâng lên thành Cục THADS là cơ quan trực thuộc Tổng cục THADS và THADS cấp huyện được nâng cấp lên Chi cục THADS là cơ quan trực thuộc Cục THADS. Cũng từ đó, Hệ thống tổ chức THADS không ngừng được củng cố, phát triển, từng bước khẳng định rõ vị trí, vai trò của công tác THADS trong đời sống xã hội.
II. THADS tỉnh Đồng Tháp: 75 năm hình thành và phát triển
* Giai đoạn trước năm 1993:
Như trình bày ở Phần I, cũng như của cả nước, hoạt động thi hành án dân sự do Tòa án quản lý về nghiệp vụ và chịu trách nhiệm báo cáo cấp trên về kết quả của hoạt động. Do trực thuộc Tòa án nên các thông tin về số liệu, kết quả hoạt động không được thể hiện cụ thể. 
* Giai đoạn từ năm 1993 đến nay:
Năm 1993, Bộ Tư pháp đã quyết định thành lập 12 cơ quan Thi hành án, gồm Phòng Thi hành án thuộc Sở Tư pháp và 11 Đội Thi hành án thuộc Phòng Tư pháp huyện, thị xã. Trên cơ sở đó, Tòa án đã bàn giao công tác thi hành án sang cho cơ quan Tư pháp với số lượng 35 công chức (gồm 01 Chánh án, 02 Phó Chánh án, 01 Thẩm phán, 08 Chấp hành viên và 23 công chức khác). Các công chức này có kinh nghiệm thực tiễn làm công tác thi hành án, nhưng về trình độ pháp lý thì phần lớn chưa đạt tiêu chuẩn theo quy định, chỉ có 28% Chấp hành viên, công chức có trình độ đại học Luật và tương đương; cơ cấu tổ chức cũng gặp nhiều khó khăn, nhiều đơn vị chỉ có Thủ trưởng hoặc chỉ có người phụ trách, Chấp hành viên rất ít, có 04 đơn vị không có Chấp hành viên.
Đến cuối năm công tác 1993, tổng số biên chế có mặt 50/51 biên chế được Bộ Tư pháp phân bổ (trong đó có một số ngành khác chuyển sang như Viện kiểm sát, Công an...), cụ thể Phòng Thi hành án tỉnh có 08/08 biên chế (trong đó có 04 Chấp hành viên) và các Đội Thi hành án huyện, thị xã có 42/43 biên chế (trong đó có 23 Chấp hành viên), nhưng có 02 Đội chưa có Đội trưởng (Thanh Bình và thị xã Sa Đéc) và 02 Đội rất thiếu Chấp hành viên (Tân Hồng, Thanh Bình). Chính vì vậy, việc củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, cán bộ là cấp bách, rất cần thiết, nên đã tập trung thực hiện nhiều giải pháp hữu hiệu, chú trọng tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và giáo dục tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ Chấp hành viên, công chức luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm.
Được sự quản lý, chỉ đạo toàn diện của Bộ Tư pháp, của Tổng cục THADS, quan tâm lãnh đạo của cấp ủy, UBND hai cấp tỉnh, huyện và sự phối hợp, hỗ trợ của các ngành, các cấp có liên quan, cùng với tinh thần trách nhiệm, quyết tâm vượt khó của lãnh đạo các cơ quan THADS tỉnh Đồng Tháp, đã đảm bảo cho kết quả công tác THADS đạt yêu cầu và có tính bền vững, hoàn thành tốt chức tránh, nhiệm vụ được giao. Sự phát triển của các cơ quan THADS trong những năm qua được ghi nhận qua những thành tựu nổi bật sau:
Về công tác xây dựng ngành, qua 28 năm xây dựng, tổng số công chức các cơ quan THADS trong tỉnh đã không ngừng tăng lên chứng tỏ sự phát triển và lớn mạnh của ngành và đỉnh điểm là vào năm 2014 với tổng biên chế là 178/180 biên chế. Tuy nhiên, từ năm 2016 thực hiện chủ trương tinh giản biên chế của Đảng, Nhà nước, theo đó tổng biên chế công chức các cơ quan THADS trong tỉnh đều giảm hàng năm, hiện có 155/163 biên chế công chức (gồm 29 Chấp hành viên trung cấp, 49 Chấp hành viên sơ cấp, 01 Thẩm tra viên chính, 17 Thẩm tra viên, 22 Thư ký, Thư ký trung cấp và 37 chức danh khác); với 09 thạc sỹ, 140 đại học và 06 công chức trình độ dưới đại học. Cơ cấu tổ chức của các đơn vị cơ bản kiện toàn, với các chức vụ, chức danh cần thiết của một cơ quan, tổ chức theo quy định; trình độ chuyên môn nghiệp vụ cơ bản đáp ứng yêu cầu, tiêu chuẩn. Nhìn chung, với lực lượng Chấp hành viên, công chức hiện nay, hầu hết đều được rèn luyện, trưởng thành qua thực tiễn, có phẩm chất đạo đức tốt, tinh thần trách nhiệm và có năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Về kết quả tổ chức thi hành các bản án, quyết định từ ngày Tòa án bàn giao công tác thi hành án sang cho cơ quan Tư pháp
- Giai đoạn 1993 – 2003 (10 năm): Tổng số phải thi hành 53.138 việc, với tổng số tiền, tài sản phải thu hơn 285 tỷ đồng. Đã giải quyết xong 46.650 việc, với số tiền, tài sản hơn 172 tỷ đồng, trong đó thu cho ngân sách nhà nước hơn 09 tỷ đồng.
- Giai đoạn 2003 – 2012 (10 năm): Tổng số phải thi hành 86.890 việc, với tổng số tiền, tài sản phải thu hơn 1.879 tỷ đồng. Đã giải quyết xong 82.295 việc, với số tiền, tài sản hơn 1.575 tỷ đồng, trong đó thu cho ngân sách nhà nước hơn 91,9 tỷ đồng.
- Giai đoạn 2013 – tháng 6/2021 (08 năm 09 tháng): Tổng số phải thi hành 144.951 việc, với tổng số tiền, tài sản phải thu hơn 6.579 tỷ đồng. Đã giải quyết xong 131.229 việc, với số tiền, tài sản hơn 4.070 tỷ đồng, trong đó thu cho ngân sách nhà nước hơn 224 tỷ đồng.
Nhìn lại số liệu án thống kê từ năm 1993 đến nay (chia theo 3 giai đoạn như trên) cho thấy lượng án thụ lý thi hành của các cơ quan THADS trong tỉnh ngày càng tăng cao cả về số việc và giá trị phải thi hành (Giai đoạn 2003-2012 số liệu việc tăng hơn 63%, tiền tăng hơn 559% so với giai đoạn 1993-2002; nhất là giai đoạn từ năm 2003 đến nay (8 năm 9 tháng) nhưng số việc, tiền thụ lý thi hành tăng rất cao: việc tăng hơn 65%, tiền tăng hơn 250% so với giai đoạn 2003-2013 và so với giai đoạn 1993-2002 thì việc tăng hơn 171%, tiền tăng hơn 2.266%), trong đó, phát sinh nhiều vụ án phức tạp, khó khăn, số tiền phải thi hành án lớn. Tuy nhiên, được sự quan tâm của Ngành cấp trên, cấp ủy, chính quyền địa phương, các Sở, ban, ngành ... cùng với sự quyết tâm của công chức, người lao động trong Tỉnh, từ đó kết quả công tác của ngành cũng đạt nhiều kết quả khả quan, số việc và tiền các cơ quan THADS đã giải quyết xong cũng tăng lên tương ứng với số thụ lý qua từng giai đoạn và số tiền thu về cho ngân sách nhà nước cũng không ngừng tăng lên theo từng giai đoạn (từ 9 tỷ lên 91,9 tỷ và 224 tỷ đồng). Với kết quả đó, các cơ quan THADS đã cơ bản bảo đảm hiệu lực thi hành của các bản án, quyết định; tăng cường và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ được lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân có liên quan đến THADS, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương, đất nước.
Về cơ sở vật chất: Được sự quan tâm của Bộ Tư pháp, Tổng cục THADS và cấp ủy, HĐND, UBND 02 cấp tỉnh, huyện đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các cơ quan THADS trong tỉnh đảm bảo hoạt động; từ ngày tách ra khỏi Tòa án, các cơ quan THADS trong tỉnh không có trụ sở làm việc riêng, chỉ bố trí nơi làm việc tạm, phương tiện, trang thiết bị làm việc còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, nhưng đến nay đã đầu tư xây dựng cơ bản đảm bảo yêu cầu nhiệm vụ, tại cơ quan Cục và 11/12 Chi cục đã có trụ sở làm việc riêng (chỉ còn 01 Chi cục sử dụng trụ sở tạm, tuy nhiên trụ sở làm việc của đơn vị đã được xây dựng, chuẩn bị đưa vào sử dụng); trang thiết bị, phương tiện, điều kiện làm việc từng bước được trang bị cơ bản đáp ứng tốt yêu cầu công việc, đảm bảo mỗi công chức đều được trang bị 01 máy vi tính có kết nối Internet để thực hiện công việc đáp ứng yêu cầu ứng dụng công nghệ thông tin và số hóa trong tình hình mới.
Với những đóng góp thiết thực và trên cơ sở các thành tích đạt được trong thời qua các cơ quan THADS tỉnh Đồng Tháp đã được các cấp có thẩm quyền tặng nhiều danh hiệu và hình thức khen thưởng cao quý để ghi nhận, biểu dương thành tích thành tích của các tập thể, cá nhân như: Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba (có 03 tập thể, 03 cá nhân), Cờ thi đua Chính phủ, Cờ Thi đua ngành Tư pháp, Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, của Chủ tịch UBND Tỉnh...
Có được những thành tích trên, bên cạnh sự đoàn kết, nỗ lực không ngừng vươn lên của tập thể lãnh đạo Cục, công chức, người lao động các cơ quan THADS trong Tỉnh qua các thời kỳ, còn có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, giúp đỡ, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi của Ngành cấp trên, cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, ban, ngành toàn tỉnh đã góp phần không nhỏ vào thành tích chung của ngành trong nhiều năm qua.
Có thể thấy, qua 75 năm Hệ thống THADS nói chung, THADS tỉnh Đồng Tháp nói riêng, từ khi được đặt nền móng đã từng bước được xây dựng, củng cố, phát triển không ngừng, những thay đổi về tổ chức, thành tựu đạt được và cả những mặt còn hạn chế đã để lại những bài học quý giá cho hiện tại và tương lai. Mặc dù trải qua nhiều thăng trầm, song các thế hệ cán bộ, công chức, người lao động trong Hệ thống tổ chức THADS nói chung, THADS tỉnh Đồng Tháp nói riêng, rất vinh dự và tự hào về những chặng đường mà mình đã đi qua. Ở bất cứ thời điểm nào, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cán bộ, công chức, người lao động vẫn đoàn kết, trách nhiệm và tận tụy phục vụ Nhân dân, nỗ lực vượt mọi khó khăn, thách thức để hoàn thành các nhiệm vụ chính trị được giao, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, có những đóng góp thiết thực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Ghi nhận bề dày truyền thống, sự trưởng thành của Hệ thống tổ chức THADS và những nỗ lực, cố gắng của cán bộ, công chức, người lao động làm công tác THADS, ngày 05 tháng 3 năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 397/QĐ-TTg công nhận ngày 19 tháng 7 hàng năm là Ngày Truyền thống Thi hành án dân sự. Quyết định này của Thủ tướng Chính phủ có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với Hệ thống THADS và mỗi cán bộ, công chức, người lao động trong Hệ thống THADS, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với công tác THADS nói riêng và ngành Tư pháp nói chung, đó chính là nguồn động viên vô giá đối với mỗi cán bộ, công chức, người lao động trong Hệ thống THADS./.