Ngay khi nghe tin Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện, Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) đã quyết định phát động tổng khởi nghĩa. Mở đầu là tổng khởi nghĩa ở Hà Nội ngày 19-8-1945; sau đó là tổng khởi nghĩa ở Huế ngày 23-8-1945; ở Nam kỳ, trước diễn biến nhanh chóng của tình hình, xứ ủy quyết định tổng khởi nghĩa. Ngày 25-8-1945, cả Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền. Tiếp đó, các địa phương ở Nam bộ từ đất liền đến hải đảo đã vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Riêng Sóc Trăng khởi nghĩa giành chính quyền cùng ngày với Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định.
Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945 ở Nam bộ với đặc điểm rất độc đáo và diễn ra ngay khi lực lượng và phong trào cách mạng vừa được phục hồi sau khởi nghĩa Nam kỳ, lúc này tương quan lực lượng cách mạng còn rất chênh lệch với quân Nhật. Nhật đầu hàng đồng minh nhưng quân đội của chúng ở Đông Dương còn rất đông, lên tới hàng vạn người, nhất là ở Sài Gòn nơi đóng tổng hành dinh của Nhật, chúng vẫn còn đầy đủ vũ khí, phương tiện chiến tranh. Bộ máy chính quyền thân Nhật và các tổ chức phản động vũ trang, bán vũ trang do Nhật lập ra vẫn còn đầy đủ. Bên cạnh đó, các nhóm thực dân và các tổ chức thân Pháp đang hy vọng Pháp sẽ quay trở lại Việt Nam. Về phía cách mạng, lực lượng và phong trào vừa mới phục hồi sau khởi nghĩa Nam kỳ, lúc ấy cả Nam kỳ có khoảng 200 đảng viên; nhiều địa phương chưa có chi bộ đảng; tổ chức đảng chưa thống nhất, lại ở xa sự chỉ đạo của Trung ương. Tuy nhiên, khi tình thế cách mạng xuất hiện thì đều lập tức thống nhất với nhau về mục tiêu tổng khởi nghĩa giành chính quyền.
Về hình thái khởi nghĩa ở Nam bộ nổi bật nhất, độc đáo nhất là sự nổi dậy trực tiếp của lực lượng cách mạng quần chúng, diễn ra trước hết ở các thành thị, tỉnh lỵ... Và kết thúc ở huyện, xã.
Bởi, khởi nghĩa vũ trang là sự lựa chọn tất yếu của phong trào cách mạng dựa vào quần chúng, lấy sức mạnh bạo lực của quần chúng làm nòng cốt, làm động lực để phát triển phong trào. Tổng Khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, hình thái vũ trang khởi nghĩa diễn ra trên phạm vi cả nước, nhưng ở Nam bộ diễn ra do quần chúng cách mạng chủ động tập hợp và biểu dương lực lượng, lấy sức mạnh của quần chúng áp đảo kẻ thù, tỏa đi chiếm các công sở quan trọng của địch trong nội thành, nội thị, rồi mở rộng ra xung quanh huyện, xã.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám ở Nam bộ có ý nghĩa lịch sử quan trọng đối với sự nghiệp đấu tranh cho độc lập, chủ quyền, thống nhất đất nước. Thắng lợi của khởi nghĩa giành chính quyền ở Nam bộ đã góp phần vào sự thành công trọn vẹn tổng khởi nghĩa tháng 8-1945 trên phạm vi toàn quốc, tạo điều kiện đầy đủ cho sự ra đời một chế độ mới trên đất nước Việt Nam thống nhất. Thắng lợi của tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8-1945 đã đưa đến sự ra đời đất nước Việt Nam dân chủ cộng hòa - một nước độc lập, dân chủ, tự do, thống nhất, có chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ; từ đây nhân dân Việt Nam từ Bắc chí Nam trở thành người tự do, làm chủ đất nước thống nhất, làm chủ vận mệnh dân tộc thống nhất của mình. Một chế độ thống nhất toàn quốc do nhân dân làm chủ đã được thiết lập thay thế cho chế độ phong kiến, thực dân, phát xít theo 3 chế độ giả tạo ở 3 kỳ trước đó; một Nhà nước mới của dân, do dân, vì dân đã thay thế cho bộ máy nhà nước ngoại bang áp bức dân tộc. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Nam bộ trong Cách mạng Tháng Tám đã hoàn thành với kết quả cao nhất trên phạm vi cả nước quá trình 15 năm chuẩn bị và thực hiện cuộc vận động giải phóng dân tộc (1930 - 1945), khẳng định tính thống nhất toàn quốc của sự nghiệp giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản do Đảng Cộng sản Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo. Thắng lợi của khởi nghĩa giành chính quyền ở Nam bộ tháng 8-1945 tạo ra những cơ sở vững chắc và sức mạnh mới cho nhân dân trong cuộc đấu tranh lâu dài để gìn giữ, bảo vệ và phát huy thành quả của Cách mạng Tháng Tám trong 30 năm chiến tranh cách mạng sau đó.
Cách nay 76 năm, nhân dân cả nước nói chung, nhân dân Nam bộ nói riêng đứng lên làm cuộc tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám thành công, lập nên nhà nước dân chủ nhân dân. Ngày 2-9-1945, trong bản tuyên ngôn độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.
Thông tin tuyên truyền của Chi bộ (tháng 8 năm 2021)
Theo http://baosoctrang.org.vn/